Yazar: Çetin SONKAYA*

E-Yaklaşım / Kasım 2024 / Sayı: 383

I- GİRİŞ

Uluslararası işgücüne ilişkin politikaların belirlenmesi, uygulanması, izlenmesi ile yabancılara verilecek çalışma izni ve çalışma izni muafiyetlerine dair iş ve işlemlerde izlenecek usul ve esaslar, yetki ve sorumluluklar ve uluslararası işgücü alanındaki hak ve yükümlülükler 6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu’nda düzenlenmiştir.

Yabancı çalışma hakkı ve izinleri konusunda doğru uygulama geliştirmek için 6735 sayılı Kanun dışında 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu başta olmak üzere ve ilgili diğer mevzuat hükümlerinin de dikkate alınması gerekir. Bu gerekliliğin somut örneği uluslararası koruma statüsüne sahip yabancıların ülkemizde çalışma hakkı ve çalışma izinleridir. Mevzuat riskinin yönetilmesine katkı sunmak amacıyla çalışmamızda; uluslararası koruma başvuru sahibi ve uluslararası koruma statüsü sahibi kişinin çalışma hakkı ve izinleri senaryolar üzerinden somutlaştırılmaya çalışılacaktır.

II- GENEL MANADA YABANCI KAVRAMI VE STATÜLERİ([1])

Mevzuatımızda yabancı; Türkiye Cumhuriyeti Devleti ile vatandaşlık bağı bulunmayan kişi olarak tanımlanmaktadır([2]).  

5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu’na göre; Türk vatandaşlığının kazanılması; doğumla (soy bağı veya doğum yeri esasına göre kendiliğinden) veya yetkili makam kararı, evlat edinilme ya da seçme hakkının kullanılması ile sonradan kazanılır([3]).

Milli egemenlik alanı dâhilinde gerçek kişilere uygulanacak hukukun vatandaşlık esasına göre tayin edildiği durumda yabancı, mevzuatımızda farklı statülerde ortaya çıkmaktadır. Bunlar:

1- Başka Bir Devletin Vatandaşı Kişiler

Devlet olan tabiiyet esas olmak yapılan vatandaşlık tanımından hareketle; başka bir ülkenin vatandaşı kişiler Türk vatandaşlık mevzuatına göre yabancı olarak tanımlanır([4]).

2- Türk Vatandaşlığı Dışında Birden Fazla Vatandaşlığı Bulunan Kişiler

Devletlerin vatandaşlığa özgü mevzuatlarında belirlenen kurallar dâhilinde bir gerçek kişinin birden fazla vatandaşlığa sahip olması mümkündür([5]).

Türk Vatandaşlığı dışında birden fazla vatandaşlığı bulunan kişinin Türk vatandaşlık mevzuatına göre yabancı olarak tanımlaması nedeniyle; bu statüdeki kişi ülkemizde çalışma izni almak şartı ile çalışabilir.

3- Vatansızlar

Vatansız hiçbir devlete vatandaşlık bağıyla bağlı bulunmayan ve yabancı sayılan kişiyi ifade etmektedir([6]).

Vatansızlığın tespiti Göç İdaresi Genel Müdürlüğü’nce yapılır. Vatansız kişilere, Türkiye’de yasal olarak ikamet edebilme hakkı sağlayan Vatansız Kişi Kimlik Belgesi düzenlenir. Valiliklerce düzenlenen hiçbir harca tabi olmayan düzenlenen bu belge, ikamet izni yerine geçer ve iki yılda bir valiliklerce yenilenir. Başka ülkeler tarafından vatansız kişi işlemi görenler bu haktan yararlandırılmaz. Vatansız Kişi Kimlik Belgesinde yabancı kimlik numarası da yer alır([7]).

Vatansız Kişi Kimlik Belgesi, kişinin herhangi bir ülke vatandaşlığını kazanmasıyla birlikte geçerliliğini kaybeder([8]).

Vatansız Kişi Kimlik Belgesine sahip kişilerin çalışma hakkı ve çalışma izniyle ilgili iş ve işlemler 6375 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu hükümlerine tabidir([9]).

III- BİRDEN FAZLA VATANDAŞLIĞI BULUNAN KİŞİLERDE ÖZEL DURUM: ÇOK VATANDAŞLIK

Türk vatandaşının aynı anda birden çok vatandaşlığa sahip olması durumu mevzuatımızda çok vatandaşlık olarak tanımlanır([10]).

Herhangi bir nedenle yabancı bir devlet vatandaşlığını kazanan kişilerin, bu durumlarına ilişkin belgeleri ibraz etmeleri ve yapılacak inceleme sonucunda kayden aynı kişiler olduklarının tespiti halinde, nüfus aile kütüklerindeki kayıtlarına çok vatandaşlığa sahip olduklarına dair açıklama yapılır([11]).

5731 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanunda aksi öngörülmedikçe, birden fazla devlet vatandaşlığına sahip olanlar hakkında, bunların aynı zamanda Türk vatandaşı olmaları hâlinde Türk hukuku uygulanacaktır([12]). Bu hüküm esas olmak üzere; Türk vatandaşlığı ile birlikte aynı anda birden çok vatandaşlığa sahip kişi mevzuatımıza göre yabancı olarak değerlendirilemeyecek ve ilkesel olarak ülkemizde çalıştığı halde Türk çalışma mevzuatı hükümleri uygulanacaktır.

İstihdam ilişkileri pratiğinde durumu bir senaryo ile somutlaştırmak faydalı olacaktır.

Senaryo (1): Türk Vatandaşlığı ile birlikte Belçika vatandaşlığı olan (A.B.) , ülkemizde telefon aksesuar işi ile iştigal eden (C) Limited şirketinde şirket ortağı ve müdürü olarak Türkiye’de çalışmak isteğiyle bağımsız çalışma izni almak için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Uluslararası İşgücü Genel Müdürlüğü’ne müracaat etmiştir.

(A.B.)’nin ülkemizdeki çalışma mevzuatının uygulanması açısından Türk olarak değerlendirilmesi gerekliliği ile çalışma izin başvurusunun reddi gerekir.

Gerçek kişi (A.B.)’nin süreli veya süresiz çalışma izni almaksızın ülkemizde Türk vatandaşı gibi çalışması mümkündür.

IV- ULUSLARARASI KORUMA STATÜSÜ SAHİBİ KİŞİLERİN ÜLKEMİZDE ÇALIŞMA HAKKI

A- ULUSLARARASI KORUMA ÇEŞİTLERİ

Uluslararası koruma, Türk vatandaşı olmayan yabancıların vatandaşı olduğu veya bulunduğu ülkedeki belli sebeplerden ötürü Türkiye’den sığınma talebinde bulunmaları halinde kendilerine verilen hukuki statü olarak tanımlanabilir.

6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun uygulamasında uluslararası koruma; mülteci, şartlı mülteci veya ikincil koruma statüsünü ifade etmek üzere kullanılmaktadır([13]).

1. Mülteci

Kimlere mülteci statüsü verilebileceği 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 61. maddesinde açıklanmıştır. Bu düzenlemeye göre; Avrupa ülkelerinde meydana gelen olaylar nedeniyle; ırkı, dini, tabiiyeti, belli bir toplumsal gruba mensubiyeti veya siyasi düşüncelerinden dolayı zulme uğrayacağından haklı sebeplerle korktuğu için vatandaşı olduğu ülkenin dışında bulunan ve bu ülkenin korumasından yararlanamayan ya da söz konusu korku nedeniyle yararlanmak istemeyen yabancıya veya bu tür olaylar sonucu önceden yaşadığı ikamet ülkesinin dışında bulunan, oraya dönemeyen veya söz konusu korku nedeniyle dönmek istemeyen vatansız kişiye statü belirleme işlemleri sonrasında mülteci statüsü verilir([14]).

6458 sayılı Kanundaki tanımdan anlaşılacağı üzere; öngörülen nedenlerle Türkiye’ye Avrupa ülkelerinden gelen yabacılar ile sınırlı kalmak kaydıyla mülteci statüsü verilmektedir.

2. Şartlı Mülteci

Avrupa ülkeleri dışında meydana gelen olaylar sebebiyle; ırkı, dini, tabiiyeti, belli bir toplumsal gruba mensubiyeti veya siyasi düşüncelerinden dolayı zulme uğrayacağından haklı sebeplerle korktuğu için vatandaşı olduğu ülkenin dışında bulunan ve bu ülkenin korumasından yararlanamayan,