Yazar: Mustafa ÇOLAK*

E-Yaklaşım / Aralık 2024 / Sayı: 384

I- GİRİŞ

Vergilendirmede temel konulardan biri vergiyi doğrudan olayı, kanıtlayıcı belgelerle tevsik etmek ve delillendirmek, vergiye tabi gelir/kazancın tespitini sağlamak ve olası kayıtdışı faaliyetlerin engellenmesi oluşturmaktadır.

Bu bağlamda, özellikle ticari işlemler ile gayrimenkul sektöründe kira ödeme ve tahsilatların denetim altına alınması yoluyla vergi tabanını genişletmek ve vergi dışı kazançların önüne geçmek üzere bazı düzenlemeler yapılmıştır.

Cezai caydırıcılık anlamında, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun (VUK) mükerrer 355. maddesinde düzenlemelerin kapsam ve içeriği genişletilmiş, uygulama usul ve esaslarına da 459 sıra No.lu VUK Genel Tebliği ile 328 seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği’nde yer verilmiştir.

Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın bahse konu düzenlemeleri çerçevesinde, tahsilat ve ödemelerde tevsik zorunluluğu, işbu yazımının konusunu teşkil etmektedir.

II-TEVSİK ZORUNLULUĞUNUN KAPSAMI VE UYGULAMASI

A- GAYRİMENKUL KİRALAMALARINDA TEVSİK

Konutlarda ve iş yerlerinde, konutunu ve iş yerini kiraya verenler ve bunları kiralayanların, kiraya ilişkin tahsilat ve ödemelerini herhangi bir parasal sınır olmaksızın bankalar veya Posta ve Telgraf Teşkilatı Anonim Şirketi (PTT) tarafından düzenlenen belgelerle tevsik etmeleri zorunludur.

Dolayısı ile nakden veya elden vs. yöntemler kullanılmak suretiyle finansal sitem üzerinden yapılmayan ve belgelendirilmeyen tahsilat/ödemeler ise kabul edilmeyecektir.

Zorunluluk kapsamına, haftalık, günlük veya benzeri şekilde kısa süreli konut kiralamalarına ilişkin yapılan tahsilat ve ödemeler de girmektedir.

Bununla beraber, kira bedeline ilişkin mahkeme ve icra yoluyla veya ayni olarak yapılan tahsilat ve ödemeler için ise tevsik zorunluluğu aranılmayacaktır.

Bankalar veya PTT aracı kılınmak suretiyle; para yatırma, havale, EFT, çek, banka ve kredi kartı gibi araçlar kullanılmak suretiyle yapılan tahsilat ve ödemeler karşılığında dekont veya hesap bildirim cetvelleri düzenlendiğinden, bu belgeler tevsik edici belge kabul edilecektir. Bankaların internet şubeleri üzerinden yapılan ödeme ve tahsilatlar da aynı kapsamdadır.

213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun Mükerrer 355. maddesinde yer alan hüküm uyarınca, getirilen tahsilat ve ödemelerde belgelendirme ve aracı finansal kurumların kullanılmaması halinde özel usulsüzlük cezası kesilmesi gerekmektedir.

Bu çerçevede,

. Birinci sınıf tüccarlar ile serbest meslek erbabı hakkında 20.000 TL,

. İkinci sınıf tüccarlar, defter tutan çiftçiler ile kazancı basit usulde tespit edilenler hakkında 10.000 TL,

. Yukarıda yazılı bulunanlar dışında kalanlar hakkında 5.000 TL den,

az olmamak üzere işleme konu tutarın % 10’u nispetinde özel usulsüzlük cezası kesilecektir.

Ancak, bir takvim yılı içinde kesilecek özel usulsüzlük cezasının toplamı 20 milyon TL’yi geçemeyecektir.

Örnek : Gayrimenkul sermaye iradı yönünden gelir vergisi mükellefiyeti bulunan (X), sahibi olduğu gayrimenkulünü, 2024 yılında mükellefiyeti bulunmayan (Y)’ye konut olarak kiraya vermiş olup konutun aylık kira bedeli 25.000 TL’dir.

Yapılan araştırmalar sonucunda, 2024 yılı aralık ayına ait kira bedelinin elden ödendiği tespit edilmiştir.

Bu durumda, elden yapılan kira ödemesi nedeniyle tevsik zorunluluğuna uyulmadığından, gayrimenkul sermaye iradı yönünden mükellefiyeti bulunan kiraya veren (X) ve mükellefiyeti bulunmayan kiracı (Y)’ye 213 sayılı Kanun’un mükerrer 355. maddesinin birinci fıkrasının (3) numaralı bendine göre ayrı ayrı özel usulsüzlük cezası kesilecektir.

Buna göre; elden tahsil edilen ve ödenen 25.000 TL kira tutarı için bu tutarın % 10’u oranında hesaplanan (25.000 TLx0,10=) 2.500 TL ceza tutarı, 2024 yılına ilişkin belirlenen asgari ceza tutarı olan 5.000 TL’nin altında kaldığından, uygulanacak özel usulsüzlük cezası 5.000 TL olacaktır.

Örnek : Sahibi olduğu konutu kısa süreli olarak günlük, haftalık veya aylık olarak kiraya veren ve bu faaliyeti nedeniyle işletme hesabı esasından gerçek usulde ticari kazanç mükellefi (A), 2024 yılının Eylül ayında onar günlük konaklayan müşterileri (B) ve (C)’nin her birinden 55.000 TL hizmet bedelini peşin olarak elden tahsil etmiştir.

Bu durumda, elden yapılan kira ödemeleri nedeniyle tevsik zorunluluğuna uyulmadığından, kiraya veren ticari kazanç mükellefi (A)’ya 213 sayılı Kanun’un mükerrer 355. maddesinin birinci fıkrasının (2) numaralı bendine göre, müşteri (B) ve (C)’ye ise ayrı ayrı olmak üzere 213 sayılı Kanunun mükerrer 355. maddesinin birinci fıkrasının (3) numaralı bendine göre özel usulsüzlük cezası kesilecektir.

Buna göre; kiraya veren (A)’ye, her bir işlem için ayrı ayrı olmak üzere, elden tahsil ettiği 55.000 TL kira tutarlarının %10’u oranında hesaplanan (55.000 TLx0,10=) 5.500 TL ceza tutarı, 2024 yılına ilişkin belirlenen asgari ceza tutarı 10.000 TL’nin altında kaldığından toplamda iki işlem için (2×10.000=) 20.000 TL tutarında özel usulsüzlük cezası kesilecektir.

Müşteri (B) ve (C)’nin her birine ise elden ödedikleri 55.000 TL kira tutarının % 10’u olarak hesaplanan ve asgari ceza tutarı üzerinde kalan (55.000 TLx0,10=) 5.500 TL tutarında özel usulsüzlük cezası kesilecektir.

B- TİCARİ İŞ VE İŞLEMLERİN TEVSİKİ

Tevsik ve belgelendirme yükümlülüğünün ikinci kısmını ticari iş ve işlemlerde de dikkate alınması gereken kural ve kaideler oluşturmaktadır.

Bu kapsamda, tevsik zorunluluğu kapsamında olanların, ticari iş ve işlemlerinde (mükellef olmayanların kendi aralarında yapacakları işlemler hariç olmak üzere) yapacakları, 7.000 TL’yi aşan tutardaki her türlü tahsilat ve ödemelerini, banka, ödeme kuruluşları ve PTT kanalıyla yapmaları ve bu tahsilat ve ödemeleri söz konusu kurumlarca düzenlenen belgeler ile tevsik etmeleri zorunludur.

Faturalardaki KDV dahil tutarın ve yapılacak kesintilerin düşülmesinden sonra kalan tutarın 7.000 TL’yi aşması halinde, tahsilat ve ödemelerin söz konusu kurumlarca düzenlenecek belgelerle tevsik edilmesi gerekmektedir.

Tevsik zorunluluğu kapsamında olanlar ise 213 sayılı VUK kapsamında fatura almak zorunda olan birinci ve ikinci sınıf tüccarları, serbest meslek erbabını, kazançları basit usulde tespit olunan tüccarları, defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçileri, vergiden muaf esnafı, mükellef olmayanlar şeklinde sınıflandırılmıştır.

Mükellef olmayanlar da yukarıdaki tanımdan yola çıkılarak fatura almak zorunda olan birinci ve ikinci sınıf tüccar, serbest meslek erbabı, kazançları basit usulde tespit olunan tüccar, defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçi ile vergiden muaf esnaf dışında kalanlar şeklinde tadat edilmiştir.

Bu kapsamda örneğin;

. Her türlü mal teslimi veya hizmet ifasına ilişkin tahsilat ve ödemelerin,

. Avans, depozito, pey akçesi gibi suretlerle yapılacak tahsilat ve ödemelerin,

. İşletmelerin kendi ortakları ve/veya diğer gerçek ve tüzel kişilerle yaptığı her türlü tahsilat ve ödemelerin,

Belirlenen haddi aşması durumunda, aracı finansal kurumlar kanalıyla yapılması ve bu işlemlerin söz konusu kurumlarca düzenlenen belgeler ile tevsik edilmesi zorunludur.

Tevsik zorunluluğu kapsamında olanlardan araç kiralama faaliyeti ile uğraşanların vermiş oldukları motorlu kara taşıtı ve motorlu kara aracı (tescile yetkili kuruluşlarca kayıt ve tescil edilmesi zorunlu olmayan taşıt ve araçlar hariç) kiralama hizmetlerine ilişkin tahsilat ve ödemelerin ise yukarıda belirtilen hadle sınırlı kalınmaksızın, aracı finansal kurumlar tarafından düzenlenen belgeler ile tevsik edilmesi zorunludur.