Yazar: Eyüp Sabri DEMİRCİ*

E-Yaklaşım / Mayıs 2024 / Sayı: 377

I- GİRİŞ

Ekonomik ve sosyal anlamda kalkınmanın yolu hiç kuşkusuz istihdamın artırılmasından geçiyor. İstihdam artışı sağlanabilmesi için de yatırım ortamının iyileştirilmesi ve desteklenmesi gerektiği aşikârdır.

Bu anlamda diğer ülkelerde olduğu gibi ülkemizde de özel sektör işverenleri devlet tarafından desteklenmektedir. Bu destekler vasıtasıyla artı istihdam sağlayan veya yatırım yapan işletmelerin yanı sıra Ar-Ge ve tasarım merkezlerine önemli bir kaynak sağlanmaktadır.

Prim teşviklerinden yararlanabilmek için her bir teşvik kanununda farklı şartlar aranılmakla birlikte, bazı prim teşvikleri dışında aranılan genel şartlardan biri de çalıştırdığı kişileri sigortalı olarak bildirmediği veya fiilen çalıştırmadığı kişileri sigortalı olarak bildirdiği tespit edilen işverenlerin, uygulamadaki prim teşviklerinin bazılarından ilk tespitte bir ay, üç yıl içinde yapılan ikinci tespitte ise bir yıl süreyle yasaklı hale getirilmesine yönelik olarak yapılmıştır.

II- MEVZUAT

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun Ek-14. maddesinde prim teşviklerinden bir ay veya bir yıl süreyle yapılacak yasaklama işleminin “Mahkeme kararıyla veya yapılan kontrol ve denetimlerde çalıştırdığı kişileri sigortalı olarak bildirmediği veya bildirilen sigortalıyı fiilen çalıştırmadığı tespit edilen işyerlerine” yönelik olacağı düzenlenmiştir.

Maddede yer alan “çalıştırdığı kişileri sigortalı olarak bildirmediği” ibaresi ile ilgili olarak, yürürlükten kaldırılan 2009/139 sayılı Genelgede “Kurumun denetim ve kontrol ile görevlendirilmiş memurlarınca yapılan tespitler veya diğer kamu idarelerinin denetim elemanlarınca kendi mevzuatları gereğince yapacakları soruşturma, denetim ve incelemeler neticesinde ya da bankalar, döner sermayeli kuruluşlar, kamu idareleri ile kanunla kurulan kurum ve kuruluşlardan alman bilgi ve belgelere veya mahkeme ilamına istinaden, çalıştırdıkları sigortalıları Kuruma bildirmediği veya prim ödeme gün sayısını ya da prime esas kazanç tutarını eksik bildirdiği tespit edilen işyerlerinden dolayı, beş puanlık prim indiriminden, bir yıl süreyle yararlanılması mümkün bulunmamaktadır.” şeklinde bir açıklama yapılmış idi.

Sonrasında “çalıştırdığı kişileri sigortalı olarak bildirmediği” ibaresinin “kayıt dışı istihdam” fiilinden farklı değerlendirilmesiyle birlikte;

. 2011/45 sayılı Genelgede “… çalıştırdıkları sigortalıları yapılan kontrol ve denetimlerde Kuruma sigortalı olarak bildirmediği anlaşılan işverenler, 5510 sayılı Kanun’un 81. maddesinin birinci fıkrasının (ı) bendinde öngörülen beş puanlık prim desteğinden ve 4447 sayılı Kanun’un Geçici 7. ve Geçici 9. maddesinde öngörülen sigorta primi işveren hissesi desteğinden bir yıl süreyle yararlanamayacaklardır.

Bu bağlamda, çalıştırılan sigortalıların Kuruma bildirilmediğinin bankalar, kamu idareleri, döner sermayeli kuruluşlar ile Kanunla kurulan kurum ve kuruluşlardan alınan bilgi ve belgelerden veya mahkeme ilamından anlaşılması halinde de, 5510 sayılı Kanun’un 81. maddesinin birinci fıkrasının (ı) bendinde öngörülen beş puanlık prim desteğinden ve 4447 sayılı Kanun’un Geçici 7. ve Geçici 9. maddesinde öngörülen sigorta primi işveren hissesi desteğinden bir yıl süreyle yararlanılamayacaktır.

Buna karşın, Kuruma bildirilmiş olan sigortalıların, bildirim tarihlerinden sonraki prim ödeme gün sayısı veya prime esas kazanç tutarını eksik bildirdiği tespit edilen işverenler, anılan Kanunlarda öngörülen diğer şartları sağlamaları kaydıyla söz konusu desteklerden yararlanabileceklerdir.

Bu bakımdan, 2009-139 sayılı Genelgenin bu Genelgeye aykırı olan hükümleri yayımı tarihi itibariyle yürürlükten kaldırılmıştır.” şeklinde,

. 2021/24 sayılı Genelgede ise “Kuruma bildirilmiş olan sigortalıların, bildirim tarihlerinden sonraki prim ödeme gün sayısını veya prime esas kazanç tutarını eksik bildirdiği tespit edilen işverenlerin, 4447 sayılı Kanun’un Geçici 31. maddesinde yer alan destekten diğer şartları sağlamaları kaydıyla yararlanabileceklerdir.” şeklinde

açıklamalar yapılmıştır.

III- UYGULAMA NASIL YÜRÜTÜLÜYOR

Kayıt dışı istihdam nedeniyle hangi durumlarda teşvik yasaklama işlemi yapılıp, hangi durumlarda yapılmayacağı 2011/45 ve 2021/24 sayılı Genelgelerde yer alan “Kuruma bildirilmiş olan sigortalıların, bildirim tarihlerinden sonraki prim ödeme gün sayısı veya prime esas kazanç tutarını eksik bildirdiği tespit edilen işverenler, anılan Kanunlarda öngörülen diğer şartları sağlamaları kaydıyla söz konusu desteklerden yararlanabileceklerdir.”  şeklindeki açıklama doğrultusunda yürütülmektedir.

Bu açıklamaya göre mahkeme kararına veya yapılan denetimlere ya da kamu kurum ve kuruluşlarından alınan yazılara istinaden sigortalının sadece prim gün sayısının ya da sadece prime esas kazancını eksik bildirilmiş olduğunun tespit edilmesi halinde, işyeri teşvik yasaklama işlemine konu edilmemektedir.

Buna karşın işe giriş bildirgesi süresinde verilmiş olsa bile, 1 gün dahi olsa hem prim gün sayısının hem de prime esas kazancının eksik bildirildiği tespit edilen sigortalılardan dolayı prim teşviklerinden bir ay veya bir ay süreyle yasaklama işlemi yapılmaktadır.

IV- YASAKLAMA İŞLEMİNDE NELER DEĞİŞMELİ

5510 sayılı Kanun’un Ek-14. maddesinde yer alan “Mahkeme kararıyla veya yapılan kontrol ve denetimlerde çalıştırdığı kişileri sigortalı olarak bildirmediği veya bildirilen sigortalıyı fiilen çalıştırmadığı tespit edilen işyerleri ilk tespitte bir ay süreyle, ilk tespit tarihinden itibaren üç yıl içinde tekrar eden her bir tespit için ise bir yıl süreyle … sigorta primi teşvik, destek ve indirimlerden yararlanamaz.” hükmünde teşvik yasaklama işleminin “kayıt dışı çalıştırıldığı tespit edilen sigortalılardan” ziyade “çalıştıkları halde sigortalı olarak bildirilmeyen” sigortalılara yönelik yapılacağı öngörülmektedir.