E-Yaklaşım / Şubat 2025 / Sayı: 386
I- GİRİŞ
Ülkemizde her yıl maalesef binlerce iş kazası yaşanmaktadır. İş kazaları özellikle tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde çok sıkça meydana gelmekte bu iş kazaları sonucunda yaralanan çalışanların bir kısmı çalışmaya devam edememekte, kazalılar için uzun süren tedavi süreçleri yaşanmakta ve en acısı bir çok vaka ölümle de sonuçlanabilmektedir. İş kazaların minimize edilebilmesi için son dönemde bir çok yasal düzenlemeler hayata geçirilmiş olup bu yönüyle işverenlerin başta 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’ndan doğan görev ve sorumluluklarının mevcut olduğu herkesin malumudur. Bu sorumlulukların idari para cezası ve maddi yaptırımlar yönünden sonuçlar doğuran büyük kısmı 5510 sayılı Kanun hükümlerinden kaynaklanmakta olup kazalının sigortalı bildirimi, iş kazası bildirim sürelerine riayet edilmesi, işyeri kayıtlarının düzgün tutulması vb yükümlülüklerin hakkıyla yerine getirilmemesi işverenler adına Sosyal Güvenlik Kurumu’nca uygulanan idari para cezası konulu yaptırımlara sebebiyet vermektedir. İş kazalarının SGK’ya bildirim sürelerine ilişkin sorumluluklarda genel olarak düzen oturmuş olup işverenlerin bu hususta hata oranı yok denecek kadar azalmışken makalemizde gerek işverenlerin gerekse de muhasebe meslek mensuplarının sıklıkla yaptıkları hatalardan olan veya sıkça bilgi taleplerinde bulundukları iş kazası geçiren sigortalının kaza günü SGK’ya sigortalı bildirilip bildirilmeyeceği hususuna açıklık getirip yapılan yanlışlardan kaynaklı işverenlere uygulanacak idari para cezaları konusunda değerlendirmelere yer vereceğiz.
II- KONUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun İş kazasının tanımı, bildirilmesi ve soruşturulması başlığı altında yer alan 13. maddesinde iş kazası;
a) Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada,
b) İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle,
c) Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda,
d) Bu Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki emziren kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda,
e) Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında,
meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen engelli hâle getiren olaydır şeklinde tanımlanmıştır.
Yukarıda yer alan tanımın gerek geneline gerekse de bil hassa “e” maddesine dikkat edildiğinde iş kazası tarifinde, işçinin yapılan/yapılacak olan işe başlanmış olması şartı bile bulunmadığı örneğin işe işverence sağlanan taşıtla gidilmesi esnasında bile meydana gelebilecek olayın iş kazası sayıldığı ortadadır. Dolayısıyla öncelikle belirtilmesi gereken husus; İşçinin iş kazasına maruz kaldığı gün bir kaç dakikalığına bile çalışıyor olması veya çalışmaya giderken kaza geçirmiş olması nedeniyle işçinin iş kazası geçirdiği gün sigortalı bildirilmesi gerektiği anlaşılmaktadır. İşverenler bazen iş kazası geçirip, kaza günü itibariyle hastanede yataklı tedavi gören veya rapor alan işçilerini, Sosyal Güvenlik Kurumu’na “01” bildirim koduyla “istirahatli-raporlu” olarak bildirmekte ve yapılan yorum veya uygulama hatası nedeniyle işçilerini kaza günü itibariyle sigortalı göstermemektedirler. Zira işe başladığı an bile iş kazası geçiren işçi, kaza sonrası sağlık kuruluşuna giderek rapor alıp işe gelmese veya hastanede yatarak tedavi görse hatta ve hatta işçinin vefat etmesi durumunda dahi işçi, kaza günü itibariyle mutlaka sigortalı gösterilmelidir.
İş kazası geçiren işçinin kaza günü sigortasının bildirilmemesi durumunda işverenin Sosyal Güvenlik Kurumu’nca maruz kalacağı yaptırımlara göz atacak olursak;
. İş kazası geçiren işçinin, kaza günü itibariyle sigortalı gösterilmemesi durumunda yukarıda bahsi geçen nedenlerden dolayı, SGK tarafından işçi kaza günü çalışmış gibi kabul edildiğinden sigortalı adına işverenden 1 günlük ek aylık prim hizmet belgesi/Muhtasar prim ve hizmet beyannamesi düzenlenmesi tebligatla istenilmekte, işverenin yapılan tebligata istinaden talebi yerine getirmemesi durumunda ilgili SGK birimi tarafından belge resen düzenlenerek “1” gün sigortalının hizmetine eklenmektedir.
. İş kazası geçiren sigortalı için kaza günü SGK’ya sigortalılık bildiriminde bulunulmadığı takdirde, bildirimin aylık prim hizmet belgesi verildiği döneme denk gelmesi durumunda kaza günü ek aylık prim hizmet belgesinin yasal süresinde verilmemesi nedeniyle işveren hakkında, 5510 sayılı Kanun’un 102. maddesinin (c-4) bendi gereğince (brüt asgari ücretin iki katı tutarında) idari para cezası, bildirime konu dönemin muhtasar prim ve hizmet beyannamesi dönemini kapsayan bir tarihe denk gelmesi durumunda işyerinin tuttuğu defter türü baz alınarak işveren hakkında, 5510 sayılı Kanun’un 102. maddesinin (m-4) fıkrasında geçen;
a) Kamu idareleri ile 213 sayılı Vergi Usul Kanunu uyarınca bilanço esasına göre defter tutmak zorunda olanlar hakkında asgari ücretin üç katını geçmemek üzere sigortalı başına aylık asgari ücret tutarında,
b) Diğer defterleri tutmak zorunda olanlar hakkında asgari ücretin iki katını geçmemek üzere sigortalı başına yarım asgari ücret tutarında,
c) Defter tutmakla yükümlü olmayanlar hakkında aylık asgari ücreti geçmemek üzere sigortalı başına asgari ücretin üçte biri tutarında,
idari para cezasıyla muhatap kalınmaktadır.
. İş kazası soruşturmalarında işyerine ait defter ve kayıtların SGK’nın denetim ve kontrol ile yetkilendirilen memurları tarafından incelenmesi nedeniyle iş kazası geçiren işçi için kaza günü SGK’ya sigortalılık bildiriminde bulunulmaması durumunda, işverenin kaza gününün ait olduğu aya ilişkin ücret ödeme bordrosu ile aynı aya ait yasal defter ve belgeleri, iş kazasına maruz kalınan güne ilişkin bir günlük çalışmayı içermemesi nedeniyle geçersiz kabul edilmekte ve işveren hakkında 5510 sayılı Kanun’un 102. maddesinin 1. fıkrasının e-4 (1/2 brüt asgari ücret) ve e-5 (1/2 brüt asgari ücret) bentleri gereğince idari para cezası uygulanmaktadır.