Yazar: Faruk YÜKSEL*

E-Yaklaşım / Kasım 2024 / Sayı: 383

I- GİRİŞ

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu([1]) 80. maddesi ile işverenler tarafından sigortalılara ödenen kazançların nasıl prime tabi tutulacağını düzenlemiştir. Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği([2]) ile de konuya ilişkin detaylı düzenlemeler yapılmıştır. Ayrıca Sosyal Güvenlik Kurumu’nun 18.06.2020 tarih 2020/20 sayılı ve 02.12.2022 tarih ve 2022/22 sayılı Genelgelerinde konuya ilişkin açıklamalar yapılmıştır.

Anılan düzenlemelere göre sigortalıların kazançları üç grupta değerlendirilmiştir: Tamamı prime tabi kazançlar, kısmen prime tabi kazançlar ve prime tabi olmayan kazançlar. Sigortalılara ödenen yemek bedelleri kısmen prime tabi tutulan kazançlardan biri olarak düzenlenmiştir. Danıştay, Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği ve 02.12.2022 tarih ve 2022/22 sayılı Genelgede bulunan yemek bedellerine ilişkin düzenlemelerin bazılarını iptal etmiştir. Yazımızda bu iptal kararına ilişkin açıklamalarda bulunulacaktır.

II- SİGORTALILARIN PRİME ESAS KAZANÇLARI

Bilindiği üzere işverenler hizmet akdi ile çalıştırdıkları sigortalılar adına bildirimde bulunmak ve sigortalıların kazançları üzerinden hesap edilecek sigorta primi işveren ve sigortalı paylarını Sosyal Güvenlik Kurumuna ödemek ile yükümlüdür. Sigortalıların prime esas kazançlarının nasıl belirleneceği 5510 sayılı Kanun’un 80. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre sigortalıların prime esas kazançlarının hesabında;

a) Hak edilen ücretlerin,

b) Prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkaktan o ay içinde yapılan ödemelerin ve işverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen tutarların,

c) İdare veya yargı mercilerince verilen karar gereğince yukarıdaki (a) ve (b) numaralı maddelerinde belirtilen kazançlar niteliğinde olmak üzere sigortalılara o ay içinde yapılan ödemelerin,

Brüt toplamı esas alınır.

Ayrıca;

. Ayni yardımlar ve ölüm, doğum ve evlenme yardımları, görev yollukları, seyyar görev tazminatı, kıdem tazminatı, iş sonu tazminatı veya kıdem tazminatı mahiyetindeki toplu ödeme, keşif ücreti, ihbar ve kasa tazminatları ile Kurumca tutarları yıllar itibarıyla belirlenecek yemek, çocuk ve aile zamları, işverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen ve aylık toplamı asgari ücretin % 30’unu geçmeyen özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payları tutarları, prime esas kazanca tabi tutulmaz.

. Yukarıda belirtilen istisnalar dışında her ne adla yapılırsa yapılsın tüm ödemeler ile ayni yardım yerine geçmek üzere yapılan nakdi ödemeler prime esas kazanca tabi tutulur.

III- KISMEN PRİME TABİ TUTULACAK KAZANÇLAR

A- ÇOCUK ZAMMI ( YARDIMI)

İşverenler tarafından çalıştırdıkları sigortalılara çocuk yardımı veya zammı adı altında ödeme yapılması sık karşılaşılan bir durumdur. Bu ödemelerin de bir kısmı sigorta primine esas kazanca dahil edilmeyecektir.

Çocuk yardımının kısmen prime tabi tutulmaması için sigortalının yardım ödenen çocuğunun;

a-   Sigortalı veya isteğe bağlı sigortalı olmaması,

b-   Kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış olması,

c-   18 yaşını, lise ve dengi öğrenim veya 05.06.1986 tarihli ve 3308 sayılı Meslekî Eğitimi Kanunu’nda belirtilen aday çırak, çırak ya da işletmelerde meslekî eğitim görmesi halinde 20 yaşını, yüksek öğrenim görmesi halinde 25 yaşını doldurmamış ve evli olmaması,

d-   Yaşına bakılmaksızın malul olması ve evli olmaması

şartlarını taşıması gerekir.

Bu şartların gerçekleşmesi halinde ödenen çocuk yardımlarının, her bir çocuk için aylık asgari ücretin % 2’si oranındaki tutarı prime esas kazançların tespitinde dikkate alınmayacak yani bu tutardan prim kesilmeyecektir. Ancak çocuk yardımı ödemelerinden prime tabi tutulmayacak tutar hesaplanırken en fazla iki çocuk dikkate alınacaktır. Sigortalının ikiden fazla çocuğu olsa da sadece iki çocuğu işin istisna tutar hesaplanacaktır.

Bu durumda, çocuk zammı adı altında yapılan ödemelerden prime esas kazanca dahil edilecek tutar;

İstisna Tutarı = Brüt Aylık Asgari Ücret x %2 x Çocuk Sayısı (İki Çocuğa Kadar)

Prime Tabi Tutulacak Çocuk Zammı = Ödenen Çocuk Zammı – İstisna Tutar 

Formülü vasıtasıyla hesaplanacaktır.

B- AİLE ZAMMI (YARDIMI)

Sigortalılara aile zammı adı altında yapılacak ödemelerin aylık asgari ücretin % 10’u oranındaki tutar aylık prime esas kazançların hesaplanmasında dikkate alınmayacaktır. Çocuk yardımında olduğu gibi aile yardımında da istisnanın hesap edilmesi için sigortalının hizmet akdinin devam etmesi şartıyla fiilen çalışmasının olup olmadığı üzerinde durulmayacaktır. Ayrıca sigortalının eşinin 5510 sayılı Kanuna tabi zorunlu sigortalı olmayı gerektirecek şekilde çalışmaması ve Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan gelir veya aylık almaması gerekmektedir.

Bu şartların gerçekleşmesi halinde aile zammı adı altında yapılan ödemelerden prime esas kazanca dahil edilecek tutar;

İstisna Tutarı = Brüt Aylık Asgari Ücret x  %10

Prime Tabi Tutulacak Aile Zammı = Ödenen Aile Zammı – İstisna Tutarı

şeklinde hesaplanacaktır.

C- İŞVERENLER TARAFINDAN SİGORTALILAR İÇİN E ÖDENEN ÖZEL SAĞLIK SİGORTASI PRİMİ VE BİREYSEL EMEKLİLİK KATKI PAYLARI TUTARLARI

5510 sayılı Kanun’un 80. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinde, “… işverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen ve aylık toplamı asgarî ücretin % 30’unu geçmeyen özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payları tutarları, prime esas kazanca tâbi tutulmaz.” denilmektedir.

Sigortalı adına ay içinde özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payı adı altında işverence yapılan ödemeler toplamının aylık asgari ücretin % 30’una isabet eden kısmı prime esas kazanca dahil edilmeyecek, kalan tutar ise ödendiği ayın prime esas kazancına dahil edilecektir.

Özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payı adı altında işverenlerce yapılan ödemelerden prime esas kazanca dahil edilecek tutar;

İstisna Tutarı = Brüt Aylık Asgari Ücret x  %30

Prime Tabi Tutulacak Tutar = Özel Sağlık Sigortası Primi + Bireysel Emeklilik Katkı Payı – İstisna Tutarı

Formülü vasıtasıyla hesaplanacaktır.

IV- YEMEK PARALARI (YARDIMI)’NIN PRİME TUTULMASI VE DANIŞTAY KARARI

Sigortalılara yemek parası, yemek yardımı adı altında ödenen tutarlar da kısmen prime tabi tutulacak kazançlar arasındadır.

Sigortalılara yemek parası adı altında yapılan ödemelerin bir kısmı sigorta priminin hesabında dikkate alınmayacaktır. Ödenen yemek paralarının, asgari ücretin Sosyal Güvenlik Kurumu Yönetim Kurulu’nca belirlenen oranı ile fiilen çalışılan ve yemek parası ödenen gün sayısı ile çarpılması sonucu bulunacak tutarı prime esas kazançların tespitinde dikkate alınmayacak, dolayısıyla bu tutardan prim kesilmeyecektir.