Yazar: Erol GÜNER*

E-Yaklaşım / Mart 2024 / Sayı: 375

I- GİRİŞ

Yıllık ücretli izin; işçilerin, dinlenmek, bedensel ve ruhsal sağlıklarını korumaları, motivasyonlarını ve iş verimliliğini artırmaları amacıyla kullandırılmaktadır. Yıllık ücretli izin hakkı; dayanağını kanundan alan, işverenin işçiyi gözetme borcuna dayalı işçi hakkıdır.

Yıllık ücretli izin; bir yıl boyunca çalışarak yorulduğu varsayılan işçiye dinlenip bedensel/ruhsal yorgunluğunu atması için yılda bir kez ve birbirini izleyen günler biçiminde sağlanan ücretli bir izindir. Yıllık ücretli izin hakkı; dayanağını kanundan alan, işverenin işçiyi gözetme borcuna dayalı sosyal nitelikli bir işçi hakkıdır. İşçilerin izni, kişilik haklarına ilişkin bulunmaktadır.

1982 tarihli T.C. Anayasası’nın Çalışma Şartları ve Dinlenme Hakkı başlıklı 50. maddesinde; “dinlenmek, çalışanların hakkıdır” denmektedir. Anayasa’nın çalışanlara tanıdığı dinlenme hakkı çerçevesinde yapılan yasal düzenlemenin bir bölümünü ücretli yıllık izin hakkı oluşturmaktadır. İşçilere sağlanan en önemli dinlenme hakkı yıllık ücretli izindir. Ayrıca ülkemizin hem imzaladığı ve hem de onaylayarak taraf olduğu 03.05.1996 tarihli Avrupa Sosyal Şartı’nın-1961 tarihli anlaşma 1996’da gözden geçirilmiştir-Adil Çalışma Koşullarına Sahip Olma Hakkı başlıklı 2. kısmının 3. maddesinde çalışanlara en az dört haftalık ücretli izin sağlanması öngörülmüş ve fakat ülkemiz öngörülen izin süresine çekince koyarak İş Kanunlarında ve Borçlar Kanunu’nda yıllık ücretli izin sürelerini düzenlemiştir. Ülkemiz her ne kadar Avrupa Sosyal Şartı’nda yer alan yıllık ücretli izin sürelerine çekince koymuş olsa da çalışanlara yıllık ücretli izin hakkı sağlama konusunda taahhütte bulunmuştur. Diğer yandan Avrupa Birliğinin 2003/88 sayılı yönergesinin 7. maddesine göre de yıllık ücretli izne hak kazanılmasında asgari bir çalışma süresi aranmaksızın işçiye çalıştığı süre ile orantılı olarak ve yılda asgari dört hafta yıllık ücretli izin verilir. Bu durumda Avrupa Birliği normlarına uyum sağlanması için 4857 sayılı Kanun madde 53’de yer alan izine hak kazanılmasına ilişkin düzenlemenin ve yılda dört haftanın altındaki izin sürelerinin yönergeye uygun hale getirilmesi yerinde olacaktır.

1982 tarihli T.C. Anayasası’nın Çalışma Şartları ve Dinlenme Hakkı başlıklı 50. maddesinde yine; “Ücretli hafta ve bayram tatili ile ücretli yıllık izin hakları ve şartları Kanunla düzenlenir” denmektedir. Yıllık ücretli izin hakkı konusundaki kanuni düzenlemeler; 4857 sayılı İş Kanunu madde 53-61, 854 sayılı Deniz İş Kanunu madde 40, 5953 sayılı Basın İş Kanunu madde 21 ve 3308 sayılı Çıraklık ve Meslek Eğitimi Kanunu madde 26’da yer almakta; ayrıca Yıllık Ücreti İzin Yönetmeliği (4857 sayılı Kanun’un 60. maddesine dayanılarak hazırlanan Y.Ü.İ.Y.)[7] bulunmaktadır.[8] Bu yasal düzenlemelere birde, sıralanan iş kanunlarına tabi olmayan çalışanlar için uygulanacak olan 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu madde 422-425’i ilave etmemiz gerekmektedir.

II- YASAL DÜZENLEME

Deneme süresi de içinde olmak üzere, en az bir yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli izin verilmelidir. Yıllık ücretli izin hakkından vazgeçilmesi mümkün olmadığı gibi yıllık izin hakkının bir başkasına devredilmesi ya da iş ilişkisi devam ederken yıllık izinlerin paraya çevrilmesi de mümkün değildir.

İşçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi işçinin işyerindeki kıdemi ve yaşına göre belirlenmektedir.

Yıllık ücretli izin ile ilgili usul ve esaslar 4857 sayılı İş Kanunu’nun 53-60. maddelerinde düzenlenmiştir.

Yıllık ücretli izin hakkı ve izin süreleri başlıklı 53. Maddesine göre;

“MADDE 53. – İşyerinde işe başladığı günden itibaren, deneme süresi de içinde olmak üzere, en az bir yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli izin verilir.

Yıllık ücretli izin hakkından vazgeçilemez.

Niteliklerinden ötürü bir yıldan az süren mevsimlik veya kampanya işlerinde çalışanlara bu Kanun’un yıllık ücretli izinlere ilişkin hükümleri uygulanmaz.

İşçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi, hizmet süresi;

a) Bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dahil) olanlara ondört günden,