Yazar: Haldun DARICI*

E-Yaklaşım / Mayıs 2024 / Sayı: 377

I- GİRİŞ

Çalışmanın başlığında belirtilen iki vergi, geçtiğimiz yılın bütçesinde vergi gelirlerinde en yüksek performans gösteren vergileri, harcama kalemi ise harcamalarda en yüksek artış gösteren harcamayı göstermektedir. Geçtiğimiz yıl vergi gelirlerinin milli gelire oranı bir önceki yıla göre 1,4 puan artış gösterirken, bu artışın 0,7 puanı Dahilde Alınan Katma Değer Vergisine, 0,7 puanı da Özel Tüketim Vergisine ait olmuştur. Diğer vergilerdeki gelişmeler de dikkate alındığında, 2023 yılında vergi gelirlerindeki performans artışında söz konusu vergilerin etkili olmuş olduğunun belirtilmesi gerekir. Bütçenin harcama tarafında ise 5,5 puanlık bir artış gerçekleşirken, bu artışın 3,0 puanı sermaye transferlerine–bir başka ifadeyle yatırım amaçlı olarak bütçe dışındaki kurumlara yapılan transferlere ait olmuştur.

Geçtiğimiz ay itibarıyla Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYH) sonuçlarının belli olmasından sonra (26.276 milyar TL olarak) 2023 yılına ait bütçe uygulama sonuçlarının muhasebesinin yapılması daha kolaylaşmıştır. Zira bütçe harcamalarının, vergi gelirlerinin performansının ölçülmesinde, bunların GSYH oranları temel ölçü olarak kabul edilmekte, karşılaştırmalar da bu ölçülere dayanarak yapılmaktadır. Bu itibarla çalışmada geçtiğimiz yıldaki bütçe performansının ölçülmesinde, öncelikle vergiler ve daha sonra da harcamalardaki gerçekleşmelerin GSYH’ye oranları esas alınarak değerlendirmelerde bulunulmuştur. Çalışmada ayrıca bütçe harcamalarını da etkileyen EYT düzenlemeleri ve ilk sonuçları üzerinde de durulmuştur. Bu çerçevede 2023 yılına ait bütçe uygulama sonuçlarının da bir önceki yılla karşılaştırılarak kısa bir muhasebesinin yapılması amaçlanmıştır.

II- 2023 BÜTÇESİ VE VERGİLER

A- VERGİ PERFORMANSI

2023 yılı bütçesinde 3.200,0 milyar liralık vergi geliri tahsil edilmesi öngörülmüştür. Yıl sonundaki vergi geliri tahsilatı ise 4.500,9 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Bu tutar, bir önceki yılda 2.353,4 milyar TL olarak gerçekleşen vergi geliri tahsilatına göre 2023 yılında vergi gelirleri tahsilatında yüzde 91,2 oranında bir artış olduğunu göstermektedir.

Aynı yılda enflasyonun (TÜFE yılsonu) yüzde 64,8, GSYH Deflatör artışının yüzde 67,5 olarak gerçekleşmiş olduğu dikkate alınırsa, vergi gelirlerindeki yüzde 91,2 oranındaki artışın hiç şüphesiz olumlu bir gösterge olduğu belirtilebilir. Vergi tahsilatıyla ilgili olarak yapılan bu ön değerlendirmeden sonra 2023 yılında tahsil edilen vergi gelirlerine, vergi türleri itibarıyla ve bir önceki yıl gerçekleşmeleriyle birlikte aşağıdaki tabloda yer verilmiştir.