Yazar: Çetin SONKAYA*

E-Yaklaşım / Şubat 2024 / Sayı: 374

I- GİRİŞ

Bağıtlanan toplu iş sözleşmesinden faydalanabilecek durumda olan işçilerin bir kısmının görev tanımları özelinde yapılan değerlendirme neticesinde “kapsam dışı personel” nitelendirmesi ile sözleşme taraflarınca, toplu iş sözleşmesinin kapsamı dışında bırakılması toplu pazarlık sürecinde bir vakıadır.

6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nda kapsam dışı personele ilişkin bir düzenleme olmamakla birlikte toplu iş ilişkilerinin pratiğinde tecrübe edilen bir uygulama olduğu dikkate alınarak, mevzuat riskinin yönetilmesine katkı sağlamak üzere çalışmamızda; kapsam dışı personelin belirlenmesi, toplu sözleşmesi kapsamındaki işçilere sağlanan ücret, ikramiye ve paraya ilişkin özlük haklarının kapsam dışı personele uygulanmasının hukuka uygunluğu noktasında bilgi ve değerlendirmelerde bulunulacaktır.

II- TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ

Toplu iş sözleşmesi; iş sözleşmesinin yapılması, içeriği ve sona ermesine ilişkin hususları düzenlemek üzere işçi sendikası ile işveren sendikası veya sendika üyesi olmayan işveren arasında yapılan sözleşmeyi ifade etmektedir([1]).

Toplu iş sözleşmesinin yazılı olarak yapılması gerekir([2]). Toplu iş sözleşmesi en az bir ve en çok üç yıl süreli olarak yapılabilir. Toplu iş sözleşmesinin süresi, sözleşmenin imzalanmasından sonra taraflarca uzatılamaz, kısaltılamaz ve sözleşme süresinden önce sona erdirilemez([3]).

Faaliyetleri bir yıldan az süren işlerde uygulanmak üzere yapılan toplu iş sözleşmelerinin süresi bir yıldan az olabilir. İşin bitmemesi halinde bu sözleşmeler bir yılın sonuna kadar uygulanır.[4]

III- TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN İÇERİĞİ

Toplu iş sözleşmesinin içeriğine ilişkin düzenleme 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nun 33. maddesinde hükme bağlanmıştır. Buna düzenlemeye göre, toplu iş sözleşmesi normatif (düzenleyici) ve borç doğurucu (isteğe bağlı) hükümler olmak üzere iki bölümden oluşur.

A- NORMATİF HÜKÜMLER

İş sözleşmesinin yapılması, içeriği ve sona ermesine ilişkin hükümler toplu iş sözleşmesinin zorunlu (normatif) unsurlarını oluşturur([5]).

Toplu iş sözleşmesinin doğumu için normatif kısmın varlığı şarttır. Ancak bunu herhalde iş sözleşmesine ilişkin olarak belirtilen konuların tümünün değil, bunlardan en az birinin toplu iş sözleşmesinde bulunması sözleşmenin geçerlilik kazanması için yeterli olacaktır.[6] Diğer bir ifade ile iş sözleşmesinin yapılması, içeriği ve sona ermesine ilişkin hükümlerden en az birini ihtiva eden toplu iş sözleşmesi geçerli olacaktır.

Toplu iş sözleşmesinin normatif hükümlerinin bir kısmının ayrım yapılmaksızın tüm işçilere uygulanması zorunludur: Örneğin; İşyerinde çalışma saatlerinin uygulanması konusunda taraf sendika üyesi işçiler ile taraf sendikaya üye olmayan işçiler arasında bir farklılaştırma yapılamaz; işyerindeki kreş olanağından taraf sendika üyesi olmayan işçiler ve çocukları da faydalanacaktır.

Ancak, toplu sözleşmesi ile işçilere sağlanan ücret, ikramiye ve paraya ilişkin özlük haklardan toplu iş sözleşmesine taraf sendika üyesi işçiler ile taraf işçi sendikasına üye olmayan işçiler arasında farklı uygulama geliştirilebilecektir.

B- İSTEĞE BAĞLI HÜKÜMLER (BORÇ DOĞURUCU HÜKÜMLER)

Tarafların karşılıklı hak ve borçları ile sözleşmenin uygulanması ve denetimini ve uyuşmazlıkların çözümü için başvurulacak yolları düzenleyen hükümler isteğe bağlı olarak toplu iş sözleşmesinde ayrıca düzenlenebilir(