Yazar: Cumhur Sinan ÖZDEMİR*

E-Yaklaşım / Ocak 2024 / Sayı: 373

I- GİRİŞ

Uygulamada işyerlerinde faaliyetin devamlılığı ya da işin niteliği gibi nedenlerle işçilerin vardiyalar halinde çalıştırılmaları bir zorunluluk olarak ortaya çıkabilmektedir. Posta/Vardiya çalışması, normal çalışmadan farklı zorlukları beraberinde getirdiğinden işçinin korunması ilkesinin bir sonucu olarak kanunda özel bir şekilde düzenlenmiştir. Yasal mevzuatımızda vardiyalar halinde çalışan işçilere, diğer işçiler gibi bedeni ve ruhi yorgunlarını gidermeleri için haftanın bir gününde 24 saatten az olmamak üzere ve nöbetleşme yolu ile hafta tatili verilmesi zorunluluğu getirilmiştir. Bu makalede 4857 sayılı İş Kanunu ve ilgili yönetmelik hükümlerinde yer alan postalar halinde çalışmaya ilişkin usul ve esaslar hakkında bilgi verilecek daha sonra postalar halinde çalışılan bir işyerinde işçilerin hafta tatillerinin nasıl kullandırılması gerektiği sorusuna mevzuat hükümleri ve konuyla ilgili yargı kararı çerçevesinde cevap aranacaktır.   

II- ÇALIŞMA SÜRESİ

Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok 45 saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır. 4857 sayılı İş Kanunu’nun, 63. ve İş Kanununa İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmelik 4. maddesi gereği günlük çalışma süresi her ne şekilde olursa olsun 11 saati aşamaz. Yapılan işlerin niteliğine göre, işçiler için farklı şekilde düzenlenebilecek olan günlük çalışmanın başlama ve bitiş saatleri ile dinlenme saatlerinin işyerlerinde işçilere uygun araçlarla duyurulması gerekmektedir.

A- DENKLEŞTİRME ESASINA GÖRE ÇALIŞMADA ÇALIŞMA SÜRESİ

Tarafların yazılı anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, işyerinde haftanın çalışılan günlerine günde onbir saati aşmamak koşuluyla farklı şekilde dağıtılabilir. Günlük çalışma saatlerini 11 saate kadar artırılarak oluşturulabilecek yoğunlaştırılmış iş haftası veya haftalarından sonraki dönemde işçinin daha az sürelerle çalıştırılması suretiyle, toplam çalışma süresi, çalışması gereken toplam normal süreyi geçmeyecek şekilde denkleştirilir. Bu durumda, iki aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamayacaktır. Toplu iş sözleşmeleri ile denkleştirme esasına göre çalışma süresi dört aya kadar artırılabilecektir. Parça başına, akort veya götürü gibi yapılan iş tutarına göre ücret ödenen işlerde de denkleştirmeye ilişkin hükümleri uygulanır. Denkleştirme dönemi içinde günlük ve haftalık çalışma süreleri ile denkleştirme süresi uygulamasının başlangıç ve bitiş tarihleri işverence belirlenmelidir.

B- KISMİ SÜRELİ ÇALIŞMADA ÇALIŞMA SÜRESİ

İşyerinde tam süreli iş sözleşmesi ile yapılan emsal çalışmanın üçte ikisi oranına kadar yapılan çalışma kısmi süreli çalışmadır. Buna göre, bir işin kısmi süreli sayılabilmesi için haftalık çalışma süresinin 30 saatten az olarak belirlenmesi gerekmektedir. İşçinin normal haftalık çalışma süresinin, tam süreli iş sözleşmesiyle çalışan emsal işçiye göre önemli ölçüde daha az belirlenmesi durumunda sözleşme kısmi süreli iş sözleşmesidir. Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçi, ayırımı haklı kılan bir neden olmadıkça, salt iş sözleşmesinin kısmi süreli olmasından dolayı tam süreli emsal işçiye göre farklı işleme tabi tutulamaz. Kısmi süreli çalışan işçinin ücret ve paraya ilişkin bölünebilir menfaatleri, tam süreli emsal işçiye göre çalıştığı süreye orantılı olarak ödenir. 4857 sayılı İş Kanunu’nun, 63. maddesi kapsamında çıkarılan İş Kanununa İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği 6. maddesinde “işyerinde tam süreli iş sözleşmesi ile yapılan emsal çalışmanın üçte ikisi oranına kadar yapılan çalışma kısmi süreli çalışmadır”. Gerekçede “üçte ikisinden az” olan çalışma ifadesi kullanılmışken, yönetmelikte üçte iki oranına kadar yapılan çalışmalar kısmi çalışma sayılmıştır. Bu durumda emsal işçiye göre 45 saat olarak belirlenen normal çalışmanın taraflarca 30 saat ve daha altında kararlaştırılması halinde, kısmi süreli iş sözleşmesinin varlığından söz edilir.

C- TELAFİ ÇALIŞMASINDA ÇALIŞMA SÜRESİ

Telafi kelime anlamı olarak “karşılama, yerine koyma” demektir. Telafi çalışması, işçilerin bazı nedenlerle işyerinde çalışamamaları halinde çalışılamayan bu sürelerin belli bir zaman dilimi içinde ve normal çalışma sürelerinin üzerinde çalışarak işveren açısından fazla çalışma ücreti ödenmesine gerek kalmaksızın telafi edilmesini sağlayan bir çalışma biçimidir. Zorunlu nedenlerle işin durması, ulusal bayram ve genel tatillerden önce veya sonra işyerinin tatil edilmesi veya benzer nedenlerle işyerinde normal çalışma sürelerinin önemli ölçüde altında çalışılması veya tamamen tatil edilmesi ya da işçinin talebi ile kendisine 4857 sayılı İş Kanunu, iş sözleşmeleri ve toplu iş sözleşmeleri ile öngörülen yasal izinleri dışında izin verilmesi hallerinde, işçinin çalışmadığı bu sürelerin telafisi için işçiye yaptırılacak çalışma, telafi çalışmasıdır. Telafi çalışması yaptıracak işveren; bu çalışmanın yukarıda sayılan nedenlerden hangisine dayandığını açık olarak belirtmek, hangi tarihte çalışmaya başlanacağını, ilgili işçilere bildirmek zorundadır. Telafi çalışması, kaynağını oluşturan zorunlu nedenin ortadan kalkması ve işyerinin normal çalışma dönemine başlamasını takip eden 2 ay içerisinde yaptırılır. Telafi çalışması, günlük en çok çalışma süresi olan 11 saati aşmamak koşulu ile günde 3 saatten fazla olamaz. Tatil günlerinde telafi çalışması yaptırılamaz.

D- FAZLA ÇALIŞMA VE FAZLA SÜRELERLE ÇALIŞMA SÜRELERİ

Fazla çalışma, ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle yapılan ve haftalık kırkbeş saati aşan ancak bir işçi için bir yıllık toplamı ikiyüzyetmiş saatten fazla olamayacak çalışmalardır. Haftalık çalışma süresinin kırk beş saatin altında kararlaştırıldığı işyerlerinde kırk beş saate kadar yapılan çalışmalar fazla süreli çalışma olarak ifade edilir. Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma sürelerinin hesabında yarım saatten az olan süreler yarım saat, yarım saati aşan süreler ise bir saat sayılır. Her bir saat fazla çalışma için normal çalışma ücretinin saat başına düşen tutarının % 50 y&uu…