Yazar: Cansu ÜNLÜ*

E-Yaklaşım / Mayıs 2024 / Sayı: 377

I- GİRİŞ

Uluslararası muhasebe standartları finansal tablo kullanıcılarına yol gösterebilmek için “TMS 21 Kur Değişiminin Etkileri” Standardını (Standart) yayımlamıştır. Ülkemizde ise söz konusu standart 01.01.2005 tarihinden sonra başlayan hesap dönemlerinde uygulanmak üzere Kurul Kararı olarak 15.01.2019 tarihli ve 30656 sayılı Resmi Gazete’de (Mükerrer) yeniden yayımlanmıştır.

Standart; geçerli para birimi kavramı, işletmelerin geçerli para biriminden farklı bir para birimini kullanması ve çevrim işlemlerine ilişkin işletmelere rehberlik etmektedir. Bu çalışmada da geçerli para birimi ve işletmelerin yaptığı çevrim işlemlerine ilişkin açıklamalara yer verilerek finansal tablo çevrim işlemi örneklendirilecektir.

II- GEÇERLİ PARA BİRİMİNDE DEĞİŞİKLİK

Standartta belirtildiği üzere bir işletme geçerli para birimini işletmeyle ilgili işlemleri, olayları ve koşulları dikkate alarak belirler. Dolayısıyla işletmenin geçerli para birimi sadece bu işlemler, olaylar ve koşullarda bir değişiklik olduğu takdirde değişebilir. Örneğin; esas olarak mal ve hizmetlerin satış fiyatlarını etkileyen para birimindeki değişiklik, işletmenin geçerli para biriminde değişikliğe yol açabilir. İşletmenin geçerli para biriminde değişiklik olması durumunda işletme, değişim tarihinden itibaren ileriye dönük olarak yeni geçerli para birimi için geçerli çevrim işlemlerini uygular. Diğer bir deyişle, işletme bütün kalemlerini değişim tarihindeki kuru kullanarak yeni geçerli para birimine dönüştürür([1]).

Değişim tarihi itibarıyla mevcut tüm bakiyeler, yeni geçerli para birimine bu tarihteki kur üzerinden çevrilir ve parasal olmayan kalemlerin tarihi maliyetleri bu şekilde bulunan yeni tutarları olarak belirlenir. Daha önce yabancı para dönüştürme farkı olarak öz sermayede izlenmekte olan tutarlar, ilgili işletmelerin elden çıkarılmasına kadar gelir tablosu ile ilişkilendirilmez([2]).

III- FİNANSAL TABLOLARDA GEÇERLİ PARA BİRİMİNDEN FARKLI PARA BİRİMİNİN KULLANILMASI

A- FİNANSAL TABLOLARDA KULLANILAN PARA BİRİMİNE ÇEVRİM

Çevrim İşlemi, farklı para birimi üzerinden hazırlanmış finansal tabloların, yerel para birimine dönüştürülmesi sürecidir([3]). İşletme, finansal tablolarını herhangi bir para biriminde (ya da para birimlerinde) sunabilir. Finansal tablolarda kullanılan para biriminin işletmenin geçerli para biriminden farklı olması durumunda işletme, faaliyet sonuçlarını ve finansal durumunu finansal tablolarda kullanılan para birimine çevirir. Örneğin bir grup, farklı geçerli para birimleri olan işletmelerden oluşuyorsa, konsolide finansal tabloların sunulabilmesi için her bir işletmenin faaliyet sonuçları ve finansal durumu ortak bir para biriminden ifade edilir.

Finansal tablolar, işlemlerin ve benzeri olayların finansal etkilerini, sonuçlarını ve ekonomik karakterlerini gösterdiği için anlaşılabilirlik, ihtiyaca uygunluk, önemlilik, güvenilirlik ve karşılaştırılabilirlik özelliklerine sahip olması gerekmektedir. Finansal tabloların uluslararası ticarette bu özellikleri taşıyabilmesi için tek para birimine çevrilmesi gerekmektedir. Bu nedenden dolayı finansal tabloların çevriminin nedenlerinin ve çevrilmesinde kullanılan yöntemlerin iyi bilinmesi gerekmektedir([4]).

Finansal tabloların çevirisinin nedenlerini şu şekilde özetlenebilir([5]).

. Finansal tabloların çevrilmesinin ana nedeni, konsolide finansal tabloların ana işletmeye ait olmasıdır. Burada ana işletmenin bulunduğu yer, konsolide finansal tabloların hazırlanmasında belirleyici bir unsur olmaktadır.

. Para birimlerinin farklı kurlara tabi olması nedeniyle önemli ölçüde kâr veya zarar ortaya çıkar. Aşırı kâr ya da zararı ortadan kaldırmak için finansal tabloların çevrimine ihtiyaç duyulur.

. Yabancı para cinsinden işlemleri kaydetme, yurt dışı şube, iştirak ve bağlı ortaklık faaliyetlerini raporlama ve bağımsız işletmelerin faaliyet sonuçlarını yurt dışına raporlamak için finansal tabloların çevrimine ihtiyaç duyulur.

B- YURT DIŞINDAKİ İŞLETMENİN FİNANSAL TABLOLARININ ÇEVRİMİ

Yurt dışındaki işletme ile ana işletmenin geçerli para birimlerinin farklı olması sebebiyle, yurt dışındaki işletmenin faaliyet sonuçlarının konsolidasyon, oransal konsolidasyon veya özkaynak yöntemi ile raporlayan işletmenin finansal tablolarına dahil edilmesi gerekliliğinden mali tablolarını ana işletmenin geçerli para birimi üzerinden yeniden düzenlemesi gerekmektedir.