I- GİRİŞ

Günümüzde ekonomi tahminlerinde ve yorumlarında mikrodan makroya, kişilerden topluma kadar davranışsal ekonomi analizleri göz önüne alınacak temel unsurlardan biri haline gelmiştir. Artık insan davranışı, sosyal psikoloji ve sosyoloji alanlarında iktisadi deney, test ve analizler yer almaktadır. Kamu politikalarının başarısı da varsayımsal olmayan gerçek bireylerin davranış ve tercihlerinin anlaşılması ile ilişkili olmaktadır. Dünya genelinde en az 202 kamu kuruluşu politikalarında davranışsal yaklaşım teorilerine başvurduğu tespit edilmiştir. Uluslararası örnekleriyle eş zamanlı olarak ülkemizde de davranışsal kamu politikaları her geçen gün daha tercih edilir hale gelmektedir. Buradan hareketle çalışmamızda; kamu politikalarına davranışsal yaklaşımlar nasıl entegre edilebilir; ne tür uygulama örnekleri bulunmakta ve ne ölçüde verim sağlanmakta sorularının cevaplandırılması amaçlanmaktadır. Bu yolla davranışsal kamu politikalarının vergisel işlemler üzerindeki gerekliliği ve önemi üzerine değerlendirilmeler yapılmaktadır.

Geleneksel iktisat, insanların riskten kaçınma ve beklenen faydalarını maksimize etme davranışı sergilediklerini varsayar. Bireyler, bekledikleri fayda ya da getiri yeterli ise risk almayı tercih etmezler. Aynı zamanda kişilerin söz konusu riskten kaçınma düzeylerinin birbirleriyle tutarlı olduğu varsayılır. İktisat ve Finans alanında yapılan çalışmalardan da anlaşıldığı gibi, geniş bir şekilde kabul gören ve temel olarak alınan varsayım, bireylerin inançlarının, yargılarının ve verdikleri kararların tamamen rasyonel olarak şekillendiği yönündedir. Bu varsayım altında, finansal piyasalardaki aktörlerin, gelecekteki olaylar ile ilgili tamamen önyargısız olarak öngörüler ortaya koymaları ve bu tahminleri kendi çıkarlarına en uygun şekilde kullanmaları beklenir(1).

Geleneksel iktisada yöneltilen eleştiriler ve bu disiplinin piyasalarda gözlenen bir takım problemlerin açıklanmasında ve çözümünde yetersiz kalması, “davranışsal iktisat” olarak adlandırılan yeni bir disiplinin ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır. Davranışsal iktisat, rasyonel insan varsayımını eleştirel bir bakış açısıyla ele almaktadır. Davranışsal iktisat, psikolojik faktörlerin finansal karar vermeyi nasıl etkilediğini araştıran çalışmalar olarak tanımlanmaktadır. Bir başka tanıma göre ise davranışsal iktisat, psikolojinin, finansal kararları, işletmeleri ve piyasaları nasıl ve ne derece etkilediğini araştırmaktadır(2).