Yazar: Akın ŞİMŞEK*

E-Yaklaşım / Aralık 2024 / Sayı: 384

I- GİRİŞ

Kıdem tazminatının hesaplanmasında yasal sınır olan kıdem tazminatı tavanının uygulanması esas olup bu sınırın aşılmasında karşımıza önemli sorunlar çıkabilmektedir. Bu sorunların başında vergilendirme ve prime esas kazancın belirlenmesi gelmekle birlikte özellikle kamu kurumları açısından da uygulayıcılarının kamu zararına yol açılması ve bu zararın tazmini gibi durumlarla karşı karşıya kalmalarına yol açabilmektedir.

Bu makalede 4857 ve 1475 sayılı Kanunlar kapsamında kıdem tazminatının hesabı, tavanı, tavanın açılması ile ilgili açıklamalara ve yapılacak kesintiler ile ilgili değerlendirmelerde bulunulacaktır.

II- KIDEM TAZMİNATI HESABI

İş sözleşmesi kıdem tazminatı ödenmesine müstahak şekilde feshedilen işçinin kıdem tazminatının hesaplanması, son ücret üzerinden yapılmaktadır. Parça başı, akort, götürü veya yüzde usulü gibi ücretin sabit olmadığı hallerde son bir yıllık süre içinde ödenen ücretin o süre içinde çalışılan günlere bölünmesi suretiyle bulunacak ortalama ücret bu tazminatın hesabına esas tutulmaktadır. Ancak, son bir yıl içinde işçi ücretine zam yapıldığı takdirde, tazminata esas ücret, işçinin işten ayrılma tarihi ile zammın yapıldığı tarih arasında alınan ücretin aynı süre içinde çalışılan günlere bölünmesi suretiyle hesaplanmalıdır. Kıdem tazminatına esas olacak ücretin hesabında asıl ücrete ilaveten işçiye sağlanmış olan para ve para ile ölçülmesi mümkün sözleşme ve Kanundan doğan menfaatler de gözönünde tutulmalıdır. Kıdem tazminatının zamanında ödenmemesi sebebiyle açılacak davanın sonunda hakim gecikme süresi için, ödenmeyen süreye göre mevduata uygulanan en yüksek faizin ödenmesine hükmetmektedir. İşçinin mevzuattan doğan varsa diğer hakları da dikkate alınmaktadır. Bu kapsamda kıdem tazminatı ile ilgili 30 günlük süre iş sözleşmeleri veya toplu iş sözleşmeleri ile işçi lehine değiştirilebilmektedir.

Herhangi bir iş sözleşmesinin kıdem tazminatını gerektiren bir nedenle feshi durumunda, çalışılan her tam yıl için 30 günlük brüt ücret tutarında kıdem tazminatı ödenmektedir. Bir yıldan artan süreler de oranlanarak hesaplamaya dahil edilmektedir. Kıdem tazminatı hesaplamaları sırasında işçiye ödenen ücretin yanı sıra, kendisine düzenli olarak sağlanan tüm para ve para ile ölçülebilen menfaatler (yol parası, yemek parası, düzenli olmak koşuluyla ikramiye ödemeleri vb.) de dikkate alınmaktadır. Her tam çalışma yılı için ödenen kıdem tazminatı tutarı, fesih tarihinde geçerli olan kıdem tazminatı tavanı ile sınırlandırılmıştır([1]).

4857 sayılı İş Kanunu’nun da 32. maddenin ilk fıkrasında, genel anlamda ücret, bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutar olarak tanımlanmıştır. Buna göre ikramiye, devamlılık arz eden prim, yakacak yardımı, giyecek yardımı, kira, aydınlatma, servis yardımı, yemek yardımı ve benzeri ödemeler kıdem tazminatı hesabında dikkate alınır. İşçiye sağlanan özel sağlık sigortası yardımı ya da hayat sigortası pirim ödemeleri de para ile ölçülebilen menfaatler kavramına dahil olup, tazminata esas ücrete eklenmelidir. Satış rakamları ya da başkaca verilere göre hesaplanan prim değişkenlik gösterse de kıdem tazminatı hesabında genişletilmiş ücret kavramı içinde değerlendirilmelidir([2]).

Kıdem Tazminatına Tabi Olan Bazı Ödemeler: İkramiyeler (Kaynağı kanun/sözleşme ise tabi, bu nitelikte değilse süreklilik arz ediyorsa tabi tutulur), 6772 sayılı Kanuna göre ödenen iki ikramiye (ilave tediye), Devamlı ödenen primler, Kasa tazminatı, Unvan tazminatı, İmza tazminatı, Mali sorumluluk tazminatı, Yemek yardımı (parasal değerleri hesap edilerek dahil edilir.), Taşıt (vasıta) yardımı (parasal değerleri hesap edilerek dahil edilir.), Ayakkabı veya bedeli, Çocuk zammı, Yakacak yardımı, Toplu taşım kartı, Gıda yardımı (parasal değerleri hesap edilerek dahil edilir.), Erzak yardımı (parasal değerleri hesap edilerek dahil edilir.), Aile yardımı (parasal değerleri hesap edilerek dahil edilir.), Konut yardımı (parasal değerleri hesap edilerek dahil edilir.), Giyim yardımı (parasal değerleri hesap edilerek dahil edilir.), Çocuk yardımı, İzin Yardımı, Eğitim (tahsil) yardımı, Bayram harçlığı (sürekli ödeniyorsa tabi)

Kıdem Tazminatına Tabi Olmayan Bazı Ödemeler: Fazla çalışma ücreti, Devamlılık göstermeyen primler, Toplu iş sözleşmeleri gereğince ödenen primler, Mamul yardımı, SGK primi işveren payı, Yolluk(harcırah), Yıllık izin ücreti, Evlenme, doğum, ölüm yardımları, Bir defalık verilen ikramiyeler, İhbar tazminatı, İşsizlik sigortası işveren hissesi, Ücretli izin parası, Avans ödemesi, Teşvik primi, Vekâleten yürütülmekte olan görev için verilen ücret Kıdem tazminatı hesabında ücret dışındaki para veya para ile ölçülebilen menfaatlerin son bir yıl içinde yapılan ödemeler toplamının 365’e bölünmesi suretiyle dikkate alınması gerekmektedir.