Yazar: Kerim DEMEZ*

E-Yaklaşım / Ocak 2024 / Sayı: 373

I- GİRİŞ

Hızlı, pratik, verimli ve akılcı çözümlerin giderek önemsendiği günümüz piyasa koşullarında, işletmeler alışagelmiş uygulamalardan ayrılarak farklı uygulamalara başvurabilmektedir. Bunlardan biri de işletmede kullanılan araçların, filo kiralama şirketlerinden temin etmek yerine işletme personeline ait araçların kiralanması veya kiralanmadan işletmede kullanılmasıdır. İşletmede kullanılan personele ait araçlara ait giderlerin muhasebeleştirilmesi ve işletmenin vergi beyanlarına yansıtılması araçların kullanım amacına göre, aracın temin edilme usullerine göre farklılıklar gösterecektir. Yazımıza işletmeler tarafında personele ait araçların işletmede kullanılması taraflar açısından bütün vergi kanunları çerçevesinde detaylı olarak ele alınacaktır.

II- BİNEK ARAÇ GİDERLERİ

193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 40 maddesinin birinci fıkrasının 1 ve 5 numaralı bentleri ile ticari faaliyette kullanılan binek araçlara ait giderlerin indirim yapılabilmesine cevaz verilmiştir. Kiralama yolu ile edinilen veya işletmeye dahil olan ve işte kullanılan taşıt giderleri (akaryakıt, bakım onarım, otoyol ücretleri vb.) 5 No.lu bent kapsamında yer alırken, taşıt kiralama bedelleri 1 No.lu bent kapsamında indirim konusu yapılabilir. 7194 sayılı Kanunla yapılan değişikliklerle binek otomobillere ilişkin gider kısıtlamasına gidilmiştir. Yapılan değişiklik ile binek otomobillere ait giderler için % 70 oranında bir sınırlama getirilmiş, binek otomobillerin kiralama giderleri için ise tutar üst sınırı benimsenmiş olup 2023 için gider yapılabilecek aylık kiralama bedeli, 323 sayılı Gelir Vergisi Genel Tebliği ile 17.000 TL olarak belirlenmiştir.

III- PERSONELE AİT BİNEK ARACIN KİRALANMADAN İŞTE KULLANILMASI

A- GELİR VERGİSİ KANUNU YÖNÜNDEN

Personele ait aracın, taraflar arasında kiralama işlemi olmadan işletmede kullanılması durumunda araca ilişkin giderler indirim konusu yapılamayacaktır. Gider yapılabilmesi için aracın kiralama yolu ile edinilmesi ve işte kullanılması şart olup bu iki durumun bir arada bulunması gerekir. Bu iki şartın bir arada bulunmaması durumunda araç için işletme tarafından yapılan harcamaların ücret olarak dikkate alınıp alınmayacağı sorusu ortaya çıkmaktadır.

Ticari faaliyette kullanılan ancak kiralama sözleşmesi bulunmayan personele ait araç giderleri kanunen kabul edilmeyen gider olarak dikkate alınmalıdır. Eğer araç ticari faaliyette kullanılmayıp araç sahibi personel tarafından işe geliş gidiş için kullanılıyor ve buna ilişkin giderler şirket tarafında karşılanıyorsa bu harcamalar personel için net ücret olacaktır. İşletme tarafından yapılan bu harcamalar için ücret istisnası da söz konusu olmayacaktır. Şöyle ki GVK 23. maddesinin birinci fıkrasının (10) numaralı bendinin parantez içi hükmü ile personele yapılacak yol yardımı ödemelerinin toplu taşıma kartı, bileti veya bu amaçla kullanılan ödeme araçlarının temini şeklinde yapılması şart koşulmuş nakden yapılan ödemelerin ücret olarak verilendirileceği belirtilmiştir.

Örnek; TEMEZ Makine Tic. Ltd. Şti. tarafından personeli Murat TAŞ’a ait binek otomobil, kiralama sözleşmesi olmadan;

a- Ocak, Mart, Şubat/2023 dönemlerinde ticari faaliyetinde kullanılmış, şirket tarafından aracın yakıt, bakım onarım, köprü ve otoyol geçiş ücretlerine karşılık 65.000 TL tutarında harcama yapılmıştır.

b- Aynı araç 01.03.2023-31.12.2023 tarihleri arasında Murat TAŞ tarafından işe geliş gidiş için kullanılmış olup araç giderlerine karşılık olarak şirket tarafından Murat TAŞ’a aylık 1.500 TL olmak üzere toplam 13.500 TL ödeme yapılmıştır (2023 yılı için günlük yol ücreti 56-TL’dir.).

Birinci durumunda şirket tarafından yapılan 65.000-TL tutarındaki harcamanın tamamı kanunen kabul edilmeyen gider olarak dikkat alınacaktır. Bu tutarın ücret olarak değerlendirilmesi de mümkün değildir.

İkinci durumda şirket tarafından personele yapılan ödeme net ücret olarak kabul edilecek, bu tutar brüte iblağ edilip gelir vergisi kesintisi yapılması ve damga vergisi hesaplanması gerekmektedir.

B- KATMA DEĞER VERGİSİ KANUNU YÖNÜNDEN

3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu’nun İndirilemeyecek Katma Değer Vergisi başlıklı 30. maddesinde; Gelir ve Kurumlar Vergisi Kanunlarına göre kazancın tespitinde indirimi kabul edilemeyen giderler dolayısıyla ödenen katma değer vergisinin hesaplanan katma değer vergisinden indirilemeyeceği hüküm altına alınmıştır.  Dolayısıyla işletme tarafından kiralama işlemi olmadan işte kullanılan personele ait araç gider belgelerinde (örneğin akaryakıt faturası) yer alan KDV indirim konusu yapılamayacaktır.

IV- PERSONELE AİT BİNEK ARACIN KİRALANARAK İŞTE KULLANILMASI

Personele ait aracın işletme tarafından kiralanarak ticari faaliyette kullanılması durumunda gerek işletme açısından gerek araç sahibi açısından bir takım yükümlülükler söz konusu olacaktır.

Öncelikle işletme ve personel arasında bir kiralama sözleşmesinin tanzim edilmesi gerekmektedir. Kiralama işlemi ile temin edilen araca ilişkin olarak işletme tarafından yapılan giderler ve aracın kira bedelleri ticari kazancın tespitinde indirim olarak dikkate alınabilir.

Personel açısından kiraya verilen araç için alınan kira bedeli Gayri Menkul Sermaye İradı olacaktır. Nitekim Gelir Vergisi Kanunu’nun 70. maddesi ile motorlu nakil ve cer vasıtaları, her türlü motorlu araç, makine ve tesisat ile bunların eklentilerinin sahipleri, mutasarrıfları, zilyetleri, irtifak ve intifa hakkı sahipleri veya kiracıları tarafından kiraya verilmesinden elde edilen iratlar gayrimenkul sermaye iradı olduğu hüküm altına alınmıştır.

Personel ait binek aracın işletme tarafından kiralanması halinde Gelir Vergisi, Katma Değer Vergisi ve Damga Vergisi Kanunu yönünden sözleşmenin tarafları için aşağıda ayrı ayrı açıklanmıştır.

A- TİCARİ İŞLETME AÇISINDAN

1. Gelir Vergisi Kanuna Yönünden

Personelinden araç kiralayan işletmeler aracı ticari faaliyette kullanmak şartı ile kiralama bedelini ve araç için yapmış olduğu diğer giderleri GVK 40. madde hükmü uyarınca indirim konusu yapabilir. Ancak bu giderler için kısıtlama söz konusu olup kiralama bedeli için aylık 17.000 TL (2023 yılı için) indirim konusu yapılabilir (GVK.40/1). Akaryakıt, tamir bakım, otoyol ve köprü ücretleri gibi giderlerin ise %70’ni indirebilecektir (GVK.40/5). Bu sınırları aşan giderler ise kanu…