E-Yaklaşım / Şubat 2025 / Sayı: 386
I- GİRİŞ
İşyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve mevcut sağlık ve güvenlik şartlarının iyileştirilmesi için işveren ve çalışanların görev, yetki, sorumluluk, hak ve yükümlülükleri 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile düzenlenmiştir. İş sağlığı ve güvenliği konusunda önlem alma yükümlülüğü işverende, alınan önlemlere uyma yükümlülüğü ise işçidedir. İş sağlığı ve güvenliği konusunda önlem yükümlülüğünü yerine getirmeyen işverene karşı işçinin tazminat hakkı söz konusu olabildiği gibi, alınan tedbirlere uymayan işçinin de işverene karşı sahip olduğu hakları kaybetmesi söz konusu olmaktadır. İşverenler; çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerini almasını sağlamakla yükümlüdür. Bu eğitimler özellikle; işe başlamadan önce, çalışma yeri veya iş değişikliğinde, iş ekipmanının değişmesi hâlinde veya yeni teknoloji uygulanması hâlinde verilecektir. Eğitimler, değişen ve ortaya çıkan yeni risklere uygun olarak yenilenecek, gerektiğinde ve düzenli aralıklarla tekrarlanacaktır.
II- İŞVERENLERİN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ TEDBİRLERİ YÖNÜNDEN YÜKÜMLÜLÜĞÜ
İşyerlerinde işverenle işçi arasında sözleşme yapılmasıyla doğan ve özel hukuka dayalı işçiyi gözetme borcu işçi sağlığı ve iş güvenliği tedbirlerinin alınmasını zorunlu kılmaktadır. Bu hususta; 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda, 4857 sayılı İş Kanunu’nda ve 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nda düzenleyici hükümler mevcuttur.
A- TÜRK BORÇLAR KANUNU YÖNÜNDEN
İşverene işçiyi gözetme borcu getiren ve bu konudaki sorumluluğun kapsamını belirleyen özel hukuk kuralı 6098 sayılı Borçlar Kanunu’nun, 417. maddesinde düzenlenmiştir. Kanun maddesi “İşveren, hizmet ilişkisinde işçinin kişiliğini korumak ve saygı göstermek ve işyerinde dürüstlük ilkelerine uygun bir düzeni sağlamakla yükümlüdür. İşveren, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak; işçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdür. İşverenin yukarıdaki hükümler dâhil, kanuna ve sözleşmeye aykırı davranışı nedeniyle işçinin ölümü, vücut bütünlüğünün zedelenmesi veya kişilik haklarının ihlaline bağlı zararların tazmini, sözleşmeye aykırılıktan doğan sorumluluk hükümlerine tabidir” hükmüne göre kurala uyulmaması halinde her iki taraf (işçi-işveren) içinde tazminat hakkı doğacaktır.
B- İŞ KANUNU YÖNÜNDEN
Devam etmekte olan bir hukuki ilişkiyi, tek taraflı olarak ve ileriye dönük olmak üzere sonlandıran bozucu yenilik doğurucu irade beyanına fesih denir. Fesih hakkı, iş sözleşmesini derhal veya belirli bir sürenin geçmesiyle ortadan kaldırabilme yetkisi veren bozucu yenilik doğuran ve karşı tarafa yöneltilmesi gereken bir haktır. Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan hallere dayanarak işçi ve işveren için tanınmış olan sözleşmeyi fesih yetkisi 4857 sayılı İş Kanunu’nun, 24 ve 25. maddelerinde sayılmıştır.
C- İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU YÖNÜNDEN
İşverenin iş sağlığı ve güvenliğine tedbirlerine yönelik genel yükümlülüğü 6331 sayılı İş Sağlığı Güvenliği Kanunu’nun, 4. maddesinde düzenlenmiştir. İşveren, çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlü olup bu çerçevede; mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapar. İşyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar. Risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır. Çalışana görev verirken, çalışanın sağlık ve güvenlik yönünden işe uygunluğunu göz önüne alır. Yeterli bilgi ve talimat verilenler dışındaki çalışanların hayati ve özel tehlike bulunan yerlere girmemesi için gerekli tedbirleri alır. İşyeri dışındaki uzman kişi ve kuruluşlardan hizmet alınması, işverenin sorumluluklarını ortadan kaldırmaz. Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği alanındaki yükümlülükleri, işverenin sorumluluklarını etkilemez. İşveren, iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin maliyetini çalışanlara yansıtamaz. Kanunun 16’uncu maddesi ise işçilerin iş sağlığı ve güvenliğine tedbirlerine yönelik yükümlülüğünü düzenlemiştir. Çalışanlar, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili aldıkları eğitim ve işverenin bu konudaki talimatları doğrultusunda, kendilerinin ve hareketlerinden veya yaptıkları işten etkilenen diğer çalışanların sağlık ve güvenliklerini tehlikeye düşürmemekle yükümlüdür.
