E-Yaklaşım / Ocak 2025 / Sayı: 385
I- GİRİŞ
Teknolojik gelişmelerin yeni iş modelleri geliştirmesi ve pandemi döneminin de desteğiyle birlikte sık rastlanır hale gelen istihdam türlerinin vergi ve iş kanunları karşısındaki durumu henüz rayına oturmuş değil. Vergi kanunlarının coberlik, dayıbaşılık, nalbantlık gibi on yıllar öncesinde kalan mesleklere yer vermesi karşısında yeni iş modellerinin vergilendirme usullerine ilişkin net bir tarifin yapılmaması kafa karışıklıklarına ve nihayeten yanlış uygulamalara sebebiyet veriyor. Çalışmamızda ayrıntılı olarak işleyeceğimiz üzere; freelance çalışma olarak adlandırılan hibrit model, vergilendirme alanında da tek bir gelir unsuru kapsamına girmemesi yönüyle hibrit olma özgünlüğünü korumaktadır. Öncelikle hizmetin niteliğinin tespit edilmesi, ardından bu niteliğin hangi gelir unsuru kapsamına girdiğinin araştırılması gereğinin yarattığı güçlük profesyonelleri gider pusulası düzenlenerek stopaj yoluyla vergilendirmenin neticelendirilmesine yönlendirmektedir. Ancak freelancerların sunduğu hizmetin ticari kazanç ya da serbest meslek kazancı olarak nitelendirilmesi karşısında, arızi olarak serbest meslek faaliyetinin yürütülmesi durumu hariç olmak üzere kanunun çizdiği sınırlar içerisinde hizmet sunanlara gider pusulası düzenlenmesinin mümkün olmadığı hususu çalışmamızda ortaya konulmuştur.
1960 yılında yürürlüğe giren 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu dönemin koşullarına göre var olan iş ve ticari hayatın kapsamı dahilinde düzenlemeler ihtiva etmektedir. Geçen süre zarfında iş yapma koşullarının değişmesi, işçi-işveren ve hizmet sunanların teknolojik gelişmeler ile birbirlerinin sınırlarına girmesi ve hibrit çalışma ve iş yapma modellerinin gelişmesiyle birlikte vergilendirmeye ilişkin bazı sorulara ilişkin birden çok cevabın bulunabilmesi sonucu doğmuştur. O halde doğru cevaba ulaşmaya giden yol, çağın getirdiği hibrit iş modellerinin ayırıcı özelliklerinin doğru tespit edilerek akabinde Kanunda yer alan 7 Gelir unsurundan hangisinin kapsamına girdiğine ilişkin doğru soruları sormaktan geçmektedir. Çalışmamız kapsamında öncelikle freelance çalışma modeli ve freelance çalışanların literatürdeki tanımlarına yer verilecek, freelancerların mükellefiyet türü, ödevleri ve vergilendirilmesi usulleri ile uygulamada karşılaşılan yöntemlerin hatalı yönleri aydınlatılmaya çalışılacaktır.
II- FREELANCE ÇALIŞMA VE FREELANCERLAR
A- FREELANCE ÇALIŞMA NEDİR?
Freelance çalışma, bireylerin belirli bir işverene veya kuruluşa bağlı olmadan, genellikle kendi yetenekleri, uzmanlıkları veya deneyimleri üzerinden çeşitli projelerde çalışması anlamına gelir. Birbirinden farklı pek çok alanda kendisine uygulama alanı bulan iş modelinde; dijital platformlar ve uzaktan erişim imkanlarının yaygınlaşmasıyla birlikte, bu modelde faaliyet gösterenlerin sayısı da artmaktadır (YILDIZ, 2022: 98-122). Bu çalışma şeklinde, kişiler genellikle serbest çalışanlar olarak adlandırılır ve kendi işlerini bulma, projeleri yönetme ve hizmetlerini pazarlama konularında özgürdürler.
İş sahipleri ile uzun dönemli hizmet sözleşmeleri düzenlenmesinden kaçınılan bu piyasada, belirli bir periyotta verilen tam zamanlı emek hizmetinin bedeli ödenmek yerine sınırları ve şartları belli olan hizmetin tamamlanması ya da daha önce üretilen hizmetin birden çok işverene satılması karşılığında ödeme yapılır (ERDOĞAN ve ÇİĞDEM, 2018: 230- 239)
B- FREELANCER KİME DENİR?
Freelancerlar “becerilerini, bilgilerini ve/veya uzmanlıklarını, dış kaynak kullanmak isteyen kişi veya kurumlara belirli bir bedel karşılığında sunan sözleşmeye dayalı veya geçici olarak çalışan kişi” şeklinde tanımlamışlardır (MOULD vd., 2014: 2438). Oldukça çeşitli iş kolları arasında hizmet sunma imkanı bulan freelancerlar genellikle yazılım ve web geliştirme, grafik tasarımı, yazarlık ve editörlük, sosyal medya yönetimi, video ve ses prodüksiyonu vb. işlerde kendilerine alan buluyorlar. Freeleancerların iş seçimlerinde özgür olmaları ile kendi nam ve hesabına çalışıyor olmaları hususu, literatürde (McRobbie, 2002: 516-531) & (Storey vd., 2005: 1033-1054) girişimci olarak sınıflandırılmalarının temel gerekçeleri olarak gösterilmektedir.
III- FREELANCE ÇALIŞANLARIN VERGİLENDİRİLMESİ
A- FREELANCE ÇALIŞANLAR NASIL VERGİLENDİRİLİR?
Freelancerler için Gelir Vergisi Kanunu’nda tanımlanan 7 gelir unsurundan 3 tanesi öne çıkıyor: Ticari Kazanç, Serbest Meslek Kazancı ve Diğer Kazanç ve İratlar (Arızi Ticari/Serbest Meslek Kazancı)
GVK 65. maddeye göre Serbest Meslek Kazancı, “Serbest meslek faaliyeti; sermayeden ziyade şahsi mesaiye, ilmi veya mesleki bilgiye veya ihtisasa dayanan ve ticari mahiyette olmıyan işlerin işverene tabi olmaksızın şahsi sorumluluk altında kendi nam ve hesabına yapılmasıdır.” olarak tarif ediliyor.
GVK 37. Maddede Ticari Kazanç “Her türlü ticari ve sınai faaliyetlerden doğan kazançlar” olarak tanımlanmakla birlikte Türk Ticaret Kanununa göre sermaye, devamlılık, organizasyon ve gelir elde etme unsurlarını taşıması gerekir.
Bu iki tanıma göre; devamlı olarak gelir elde etmek hedefiyle belirli bir sermaye konarak bir ticari organizasyon oluşturulması durumunda ticari kazanç elde edilmiş sayılmakla birlikte bu unsurlar olmaksızın devamlı olarak kendi nam ve hesaplarına farklı kişi veya işletmelere hizmet sunulması halinde ise serbest meslek kazancı elde edilmiş sayılır.
