Yazar: Ferhat FAHRAN*

E-Yaklaşım / Ağustos 2024 / Sayı: 380

“Hırs Düşüncenin Ölümüdür” WİTTGENSTEİN

I– GENEL AÇIKLAMALAR

Emtia bir dönen iktisadi kıymet olarak, parasal olmayan bir varlık olup, enflasyon düzeltmesine tabiidir. Keza, arsa ve araziler de bir duran varlık olarak, parasal olmayan kıymettir ve enflasyon düzeltmesine tabiidir.

Arsa ve araziler taşınmaz varlık olarak, mülkiyet hakkının göstergesidir. Tapu sicilinde tescil işlemi görür. Günlük dilde ve yasal düzenlemede, gayrimenkul olarak kullanılan bu kavram, Medeni Kanunumuzda “Taşınmaz” olarak yer almaktadır. 4721 Sayılı Medeni Kanunumuzun 704. maddesinde taşınmaz kavramı kullanılmış ve taşınmaz mülkiyetinin konusuna nelerin girdiği belirtilmiştir.

Buna göre Taşınmaz mülkiyetinin konusu; 1) Arazi 2) Tapu kütüğünde ayrı sayfaya kaydedilen bağımsız ve sürekli haklar, 3) Kat mülkiyeti kütüğüne kayıtlı bağımsız bölümlerdir. Dolayısıyla, taşınmazı, “SINIRLARI BELİRLENEBİLEN ARAZİ PARÇASI” şeklinde tanımlayabiliriz.

Öte yandan, bu taşınmazlar içinde, konutlar, binalar, depolar v.s. amortismana tabi kıymetler olarak, VUK Mevzuatında öngörülen faydalı ömür sürelerine göre itfa olurken, yine VUK 314. maddesinde araziler ve boş arsaların amortismana tabi olmadığı hüküm altına alınmıştır.

Arsa ve araziler, tapu siciline tescil ile şirket mülkiyet hakkı kazanarak, yasal defterlere kaydedilir. Bu varlıklar, kayıt tarihi itibariyle hesaplanan düzeltme katsayısı ile 31.12.2023 tarihinde enflasyon düzeltmesine tabi tutulur. Enflasyon düzeltme farkı, 698- Enflasyon düzeltme Hesabının alacağına atılarak, arsa ve arazinin bu tarih itibariyle düzeltilmiş değerine ulaşılır. Arsa ve arazinin enflasyon düzeltme farkı, (698) hesabın kapanış bakiyesine göre,570- ENFLASYON GEÇMİŞ YILLAR KÂRLARI veya ZARARLARI içinde yer alır. Enflasyon muhasebesinin uygulanmasına devam edilmesi halinde, bu düzeltilmiş değer, takip eden yıllarda taşıma katsayıları ile düzeltilerek, enflasyona göre düzeltilmiş değerine ulaşılır.

Yukarıda belirttiğimiz üzere, arsa ve araziler amortismana tabi iktisadi kıymet değildir. 5024 sayılı kanunla düzenlenen VUK Mükerrer 298. maddesinin 5. fıkrasının 6. bendinde; “Enflasyon düzeltmesine tabi tutulan değerlerin elden çıkarılması halinde, bunlara ilişkin enflasyon farklarının maliyet addolunacağı” hüküm altına alınmıştır. Bu madde, bilindiği üzere, enflasyon düzeltmesi ile ilgili bir genel hükümdür. Geçici 25. madde ise, yine, VUK’a 5024 Sayılı Kanunla gelmesine rağmen, maddede yukarıda belirtilen anılan genel düzenlemenin istisnası sayılabilecek veya 31.12.2023 tarihli düzeltmenin sonuçlarına ilişkin herhangi bir düzenleme mevcut değildi. Bilindiği üzere, Geçici 25. Madde yalnızca, 31.12.2003 (31.12.2023) tarihli bilançoların enflasyon düzeltmesine ilişkin hükümleri içermektedir. Ancak, aşağıda ayrıntılı olarak açıklayacağımız üzere, 5228 sayılı Kanunla, 2004 yılının Temmuz ayında, Geçici 25. maddeye, 01.01.2004 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere (ı) bendi eklenmiştir. (ı) bendi hükmü aynen şöyledir; “ Bu madde uyarınca düzeltilen kalemlerin elden çıkarılması halinde, bunlara ilişkin enflasyon düzeltme farkları maliyet bedeli addolunur. Şu kadar ki, amortismana tabi olmayan kıymetlerin düzeltilmiş değerinin altında bir bedelle satılması halinde, düzeltilmiş değerle, düzeltme öncesi farka isabet eden zarar, gelir veya kurumlar vergisi matrahının tespitinde dikkate alınmaz.”  Burada tartışma konusu, aşağı yukarı bir yıl sonra düzenlenen Kanunla getirilen bu ek madde de yer alan “amortismana tabi olmayan kıymetler” ile kastedilen, yalnızca arazi ve boş arsalar mı? Yoksa yukarıda belirttiğimiz gibi her türlü emtia, iştirakler, borsaya tabi olmayan hisse senetleri v.s. midir?