Yazar: Akın ŞİMŞEK*

E-Yaklaşım / Şubat 2023 / Sayı: 362

I- GİRİŞ

Çalışma hayatında işçi ve memurların ücretsiz izin süreleri genel olarak 4857 sayılı İş Kanunu ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu ile düzenlenmiştir. Yine özel çalışma mevzuatı olan özel sektör çalışanları ile kamu görevlilerinin de ücretsiz izin hakları yine özel düzenlemeleri ile belirlenmiş veya genel mevzuata atıfta bulunularak düzenleme yapılmıştır. Bazı özel düzenlemelerde de çalışanların ücretsiz izin haklarına ilişkin uygulamalar bulunmaktadır. Memurlarda sadece toplu görüşmeler kapsamında imzalanan tutanaklarla kanunda yer alamayan bazı konulara münhasıran ücretsiz izin hükümleri konulabilmekteyken işçiler açısından gerek iş sözleşmesi, gerek toplu iş sözleşmeleri ile özel ücretsiz izin düzenlemelerine yer verilebilmektedir. İşçiler açısından uygulamada işverenler tarafından resen işçiyi ücretsiz izne ayırma işlemi yapılabilmekte olup ayrıca işçi-işveren karşılıklı anlaşmayla iş sözleşmesinin askıya alınmasıyla ücretsiz izin uygulaması yoluna da gidilebilmektedir.

Bu makalede özellikle işçilerle ilgili genel olmak üzere ve kamu işçileri özelinde de değerlendirmelerle ücretsiz izin uygulamalarından bahsedilecektir.

II- DOĞUM VE EVLAT EDİNME NEDENİYLE ALTI AYA KADAR ÜCRETSİZ İZİN

Doğum nedeniyle işçilerin ücretsiz izin hakkına 4857 sayılı İş Kanunu’nun 74’üncü maddesinde yer verilmiştir. Ayrıca Analık İzni veya Ücretsiz İzin Sonrası Yapılacak Kısmi Süreli Çalışmalar Hakkında Yönetmelik ile de açıklamalar yapılmıştır. Bu düzenlemeler gereğince doğum yapan kadın işçiye isteği halinde onaltı haftalık analık izninin tamamlanmasından veya çoğul gebelik halinde onsekiz haftalık analık izni süresinden sonra altı aya kadar ücretsiz izin verilmektedir. Ayrıca üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinme halinde eşlerden biri veya evlat edinen de bu izni kullanabilmektedir.

Dolayısıyla kadın işçiye, analık izninin bitiminden itibaren isteği hâlinde altı aya kadar ücretsiz izin verilmekte olup bu ücretsiz izin, üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinme hâlinde eşlerden birine veya evlat edinene de verilmektedir.

Bu ücretsiz izin talebinin işverenler tarafından reddedilmesi uygun olmayıp işçinin talebi üzerine bu iznin kullandırılması esastır.

Bu kapsamda kullanılan ücretsiz izin süresi, yıllık ücretli izin hakkının hesabına esas kıdem süresinden sayılmamaktadır.

III- DOĞUM SONRASI ÇALIŞMA SÜRESİNİN YARISI KADAR ÜCRETSİZ İZİN

Analık izninin bitiminden itibaren çocuğunun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla ve çocuğun hayatta olması kaydıyla kadın işçi ile üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçilere istekleri halinde;

• Birinci doğumda altmış gün,

• İkinci doğumda yüz yirmi gün,

• Sonraki doğumlarda ise yüz seksen gün

süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilmektedir. Çoğul doğum hâlinde bu sürelere otuzar gün eklenmektedir. Çocuğun engelli doğduğunun doktor raporu ile belgelendirilmesi hâlinde bu süre üç yüz altmış gün olarak uygulanmaktadır. Ücretsiz izinden yararlanan kadın işçiye, bir yaşından küçük çocuğunu emzirmesi için günde toplam bir buçuk saat olan süt izni verilmemektedir.

Analık hali izninin bitiminden itibaren haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilmiş olan kişilerin aranan şartları sağlamaları halinde ça…