Yazar: Mustafa ÇOLAK*

E-Yaklaşım / Aralık 2023 / Sayı: 372

I- GİRİŞ

Bilindiği üzere kooperatifler de esasen kurumlar vergisi mükellefi olmakla beraber Kanunda sayılan özel hallerde vergiden muaf tutulmakta veya belli şartlarda beyan verme yükümlülükleri kaldırılabilmektedir.

Vergi Kanunlarının geldiğimiz noktada karmaşıklığı, yorum ve özelgelerle genişleyen ve büyüyen yoğunluğu başta olmak üzere maalesef tüm vergi uygulamalarında yeknesak bir uygulamayı da yapmayı zorlaştırmaktadır.

Bu noktada ele alacağımız gayrimenkul kiralamasında olduğu gibi zaman içerisinde gelişen ve dönüşen ekonomik faaliyetlerin getirdiği bir sonuç olarak taşınmaz değerlendirme formları doğrudan vergilendirmeyi de etkiler hale gelmiştir.

Kooperatifler açısından taşınmaz kiraya verilmesinin farklı alternatiflerle muafiyet düzenlemelerini nasıl ve ne şekilde dönüşebileceği bir örnek üzerinden, 1 seri No.lu kurumlar vergisi uygulama tebliği de dikkate alınarak açıklanmaya çalışılacaktır. 

II- KOOPERATİFLERDE KURUMLAR VERGİSİ MÜKELLEFİYETİ

A- GENEL ESASLAR

Sermaye şirketleri, kooperatifler, iktisadi kamu kuruluşları, dernek veya vakıflara ait iktisadi işletmeler ile iş ortaklıklarının kazançları kurumlar vergisine tabidir.

Diğer yandan, tüketim ve taşımacılık kooperatifleri hariç olmak üzere, ana sözleşmelerinde sermaye üzerinden kazanç dağıtılmaması, yönetim kurulu başkan ve üyelerine kazanç üzerinden pay verilmemesi, yedek akçelerin ortaklara dağıtılmaması ve sadece ortaklarla iş görülmesine ilişkin hükümler bulunup, bu hükümlere fiilen uyan kooperatifler kurumlar vergisinden muaf kılınmıştır.

Kooperatiflerin ortakları dışındaki kişilerle yaptıkları işlemler ile kooperatif ana sözleşmesinde yer almayan konularda ortakları ile yaptıkları işlemler “ortak dışı” işlemlerdir ve ortak dışı işlemleri nedeniyle kooperatif tüzel kişiliğine bağlı ayrı bir iktisadi işletme oluşmuş kabul edilmektedir. Kooperatiflerin, iktisadi işletmelerinden ve tam mükellefiyete tabi başka bir kurumun sermayesine katılımlarından kazanç elde etmelerinin ve bu kazançların daha sonra ortaklara dağıtılmasının muafiyete etkisi yoktur. 

Ortak dışı işlemlere yönelik olarak ise sadece kooperatiflerin faaliyetin icrasına tahsis ettikleri ve ekonomik ömrünü tamamlamış olan demirbaş, makine, teçhizat, taşıt ve benzeri amortismana tabi iktisadi kıymetleri elden çıkarmalarının ortak dışı işlem sayılmayacağı hüküm altına alınmıştır.

B- KOOPERATİFLERİN KESİNTİYE TABİ TUTULMUŞ İŞYERİ KİRA GELİRİ BEYANI

Kooperatiflerin ortakları dışında üçüncü kişilere taşınmazlarının kiraya verilmesi halinde, kurumlar vergisi mükellefiyeti doğacak ancak gelirlerinin vergi kesintisine tâbi tutulan taşınmaz kira gelirlerinden ibaret olması halinde, bu gelirler için 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 14. maddesine göre beyanname verilmeyecektir.

Ayrıca bu durumda olan kooperatifler geçici vergi beyannamesi de vermeyeceklerdir. Kesilen kira kesintileri, kooperatif üzerinde nihai vergilemeye dönüşecektir.

Kooperatifin kira geliri dışında başkaca beyan edilecek bir geliri varsa o durumda kesintiye tabi tutulan işyeri kira geliri ile diğer gelirler toplanarak kurumlar vergisi beyannamesi ve geçici vergi beyannamesi verilecek, dönem içinde kiracı tarafından kesilmiş olan vergi, kurumlar vergisinden mahsup edilecektir.

Kooperatife ait taşınmazların, ortaklara veya ortak olmayanlara kiraya verilmesi ortak dışı işlem sayılacak ve muafiyet şartları ihlal edilmiş olacaktır.

C- KOOPERATİFİN KESİNTİYE TABİ TUTULMAMIŞ İŞYERİ KİRA VEYA KONUT GELİRİ BEYANI

Kooperatiflerin üçüncü şahıslarla yani ortak dışı işlemleri nedeniyle oluşacak kurumlar vergisi mükellefiyetinin başka bir boyutu, kesintiye tabi tutulmaması gereken kiralamalarına ilişkindir.

Kooperatif tarafından sahip olunan gayrimenkuller, mal ve hakların kira tevkifatı yapmakla mükellef bulunmayan kişilere (basit usule tabi mükellefler gibi) veya işyeri amaçlı kullanım dışında kalan amaçlarla (konut vs.) kiraya verilmesi durumunda, kira kesintisi yapılmayacaktır.

Vergilemenin temel kurallarından biri, dönem içinde vergilendirilmeyen veya belli sınırlar üzerindeki kazançların yıllık beyan yolu ile vergilendirilmesi temel ilkesi gereği, kooperatifler için de bu gelirleri nedeniyle başkaca beyana tabi gelirlerinin olup olmasına balı kalınmaksızın beyan zorunluluğu doğacaktır.

Zira beyanname vermeme durumu sadece, kesinti yolu ile vergilendirilmiş taşınmaz kira gelirlerine özgü olarak düzenlenmiştir([1]).