Yazar: Levent BAŞAK*

E-Yaklaşım / Aralık 2023 / Sayı: 372

I- GİRİŞ

Kayıt dışı ekonomi ülkemizin için gerek vergi gerekse üretim ekonomisi açısından en önemli sorunların başında gelmektedir. Kayıt dışı ekonomi hem büyük ölçüde kaynak israfına neden olmakta hem sektörde faaliyet gösteren ve işlerini düzgün yapan iş insanları ile kayıt dışı çalışan kişiler arasında rekabet eşitsizliğine neden olmaktadır.

Yıllardır kayıt dışı ekonomiyle yapılan mücadeleye rağmen bu sorun tam anlamıyla çözümlenememiştir. Özellikle inşaat sektöründe üretim için kullanılan temel girdi olan demir açısından sorun giderek büyümüş ve bu soruna çözüm bulunması gerekliliği ortaya çıkmıştır. Bu gerekliliğine istinaden “İnşaat Demiri İzleme Sistemi Uygulama Genel Tebliği”([1]) yürürlüğe konulmuştur.

Tebliğin temel amacı, öncelikli olarak inşaatta kullanılacak demir girdisindeki kayıt dışılığı önlemektir. Bu amaçla demirin üretim veya ithalatından 29.06.2001 tarihli ve 4708 sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanunda yer alan yapı müteahhidi dâhil teslimine kadar tüm aşamaları ile laboratuvar test süreçleri de dâhil olmak üzere takip edilmesine yönelik usul ve esasların belirlenmesidir.

II- İNŞAAT DEMİRİ İZLEME SİSTEMİNİN AMACI VE KAPSAMI

Mezkûr Tebliğin 1. maddesinde bu Tebliğ ile getirilen sistemin temel amaçları düzenlenmiştir. Tebliğ’de yer alan düzenleme esas alındığında inşaat demiri izleme sisteminin getirilmesinin temel amaçlarını şu şekilde özetlemek mümkündür:

1- Getirilmiş olan sistemin temel amacı kayıt dışı ekonomiyle mücadeledir.

2- Bu amacı gerçekleştirme üzere getirilen bu sistem ile inşaat sektöründeki belirli girdilerin (inşaat demiri, çimento, hazır beton ve benzeri) takibi ve elde edilen verilerin analiz edilmesi, vergi güvenliği yanında deprem kuşağında yer alan ülkemizde yapı güvenliğinin sağlanmasına katkı sunmak amaçlanmaktadır.

III- İNŞAAT DEMİRİ, İNŞAAT DEMİRİ İZLEME SİSTEMİ (İDİS) VE SİSTEM PAYDAŞLARI KAVRAMLARININ TANIMI

Bu Tebliğin uygulamasında üç kavram ön plâna çıkmaktadır: İnşaat demiri, inşaat demiri izleme sistemi ve sistem paydaşları. Bu kavramların önemine istinaden bu üç terim özel olarak İnşaat Demiri İzleme Sistemi (İDİS) mezkûr Tebliğin “Tanımlar ve kısaltmalar” başlıklı 3. maddesinin (d), (e) ve (g) bendinde tanımlanmıştır.

A- TEBLİĞİN UYGULAMASINDA “İNŞAAT DEMİRİ” KAVRAMI

Mezkûr Tebliğin 3. maddesinin (d) bendinde bu kavram şu şekilde tanımlanmıştır:

“d) İnşaat demiri: Gümrük Tarife ve İstatistik Pozisyonunda 7214.20 grubunda tanımlanan yuvarlak çubuk ürünleri (GTİP pozisyonlarının değişmesi durumunda, bu sistem kapsamında değişim öncesi tanımlar esas alınır.),” ifade eder.

B- TEBLİĞİN UYGULAMASINDA “İNŞAAT DEMİRİ İZLEME SİSTEMİ (İDİS)” TERİMİ

Tebliğin 3. maddesinde bu terim ile ilgili olarak verilen tanım aşağıdaki gibidir.

“e) İnşaat Demiri İzleme Sistemi (İDİS): Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü’nce kurulan veya kurdurulan ve vergi güvenliğini sağlamak amacıyla, üretilen ve ithal edilen inşaat demirinin, özel etiket veya işaretle kimliklendirilmesi ve ithalat ile üretimden 4708 sayılı Kanunda yer alan yapı müteahhidi dâhil tüm teslim aşamaları ile laboratuvar test süreçleri de dâhil olmak üzere uygulamalarla izlenmesine, ilgili bilgi sistemlerine veri aktarılmasına ve denetim cihazları ile saha denetimine imkân sağlanmasına dayanan işlemler bütününü,” ifade eder.

Bu iki tanımdan hareketle İnşaat Demiri İzleme Sistemi’nin temel esaslarını şu şekilde özetlemek mümkündür:

1- İnşaatlarda kullanılan demir ham maddesinin izlenmesi amacıyla gerekli sistemin kurulması ve yürütülmesi görevi Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü’ne verilmiştir.

2- İlgili kurum tarafından kurulan sistemde takip edilen demir Türkiye’de üretilen inşaat demirleri ve ithal edilen demirleri kapsar. Yani yurt dışından ithal edilen ve inşaat sektöründe kullanılan demir madeni de bu sistemde takip edilir.

3- İlgili kurum tarafından kurulan sistem ile Türkiye’de üretilen ve ithal edilen inşaat demirinin, özel etiket veya işaretle kimliklendirilmesi işlemi yapılır.

4- İlgili kurum tarafından kurulan sistem ile inşaat demirinin ithalat ile üretimden 4708 sayılı Kanunda yer alan yapı müteahhidi dâhil tüm teslim aşamaları takip edilir.