Yazar: Didem YILDIZ*

E-Yaklaşım / Eylül 2023 / Sayı: 369

I-  GİRİŞ

Fiyatlar genel düzeyinde meydana gelen sürekli artışlar olarak ifade edilen enflasyon, ekonomiden hukuka, sağlıktan sanata pek çok disiplini etkileyen çok yönlü bir kavramdır. Hiç şüphesiz sürekli fiyat hareketlerinden etkilenen alanların belki de başında vergisel yükümlülükler gelmektedir. Zira bir yandan verginin tahakkuku ile tahsili arasındaki gecikmeden dolayı, toplanan kamu gelirleri değer kaybetmekte, diğer yandan mükelleflerin aktifine kayıtlı varlıkların esas değeri farklılaşmaktadır.

Enflasyon ortamının yarattığı belirsizlikler, ekonomik karar birimlerinin alacağı kararları etkilemektedir. Bireyler ve tüzel kişiler, sahip oldukları varlıkların enflasyon karşısında değer kaybetmemesi adına spekülatif alanlara kaydırabilmekte bu durum ise kaynak tahsisinde etkinsizliğe neden olabilmektedir.

Enflasyon, şirketlerin aktifine kayıtlı olan iktisadi değerlerin, ilk iktisap edildikleri tarihteki değeri ile bugünkü değeri arasında devasa büyük farklılıklar yaratmaktadır. Yaşanan bu durum ise söz konusu iktisadi değerin elden çıkarılması durumunda, işletmeleri vergisel yükümlülüklerle baş başa bırakmaktadır. Sabit kıymetlerde meydana gelen bu yüksek değer artışının önüne geçmek isteyen politika yapıcılar “yeniden değerleme” mekanizmasına işlerlik kazandırmaktadırlar.

Yeniden değerleme uygulaması ile işletmelere cazip vergisel kolaylıklar tanınmaktadır. Duran varlıkları olması gereken gerçek değerine sevk edilmesi işlemi olan yeniden değerleme uygulaması ile enflasyondan doğan fiktif kârların önüne geçmek ve işletmeleri ilave vergi yükünden kurtarmak amaçlanır. Yeniden değerleme müessesesi sayesinde işletmeler, yenilemek isteyip de uygun kaynak bulamadıkları için gerçekleştiremedikleri bu satın almalar için avantajlı finansmana erişebileceklerdir.

Mali idare, işletmelere yeniden değerleme müessesesi ile hatırı sayılır avantajları bazı şartlar dâhilinde tanımaktadır. Bu çalışmada işletmenin aktifinde yer alan sabit varlıkların elden çıkarılmasında özellik arz eden durumlara yer verilecektir.

II- YENİDEN DEĞERLEME UYGULAMASI

İşletmenin aktifine, evvelce görece düşük maliyetler ile alınmış olan duran varlıkların enflasyonist etkilerden arındırılarak, gerçek değerine getirilmesine yeniden değerleme denir. Yeniden değerleme uygulamasıyla, işletmelerin sürekli fiyat hareketlerinden kaynaklanan fiktifkârlar nedeniyle ödemek zorunda kalabileceği vergilerin önüne geçilmektedir. Böylece işletmelerin üzerindeki vergi yükünün artmasının önüne geçilmektedir. Diğer yandan işletmeler yenilemek istedikleri duran varlıklar için ihtiyaç duydukları finansmana uygun koşullarda erişim sağlamaktadırlar([1]).

Yeniden değerleme müessesesi ile amaçlanan şey şudur: Enflasyonist etkilerin hakim olduğu dönemlerde işletmelerin aktifinde bulunan duran varlıkların nominal değerlerini uygulamadaki cari değerlerine taşımaktır. Zira enflasyon nedeniyle işletmelerin iktisadi kıymetlerinin nominal değerleri durağan kalırken, reel değerleri artar. Şu halde amortismanların nominal değerler üzerinden hesap edildiği akıllara getirildiğinde işletmeler aslında gerçekleşmeyen kârlara muhatap olmuş olacaktır. Yeniden değerleme m&u…