Freelance çalışma kayıtdışı olmamalı

Kelime anlamı ‘bağımsız savaşçı’ olan freelance, serbest çalışmak anlamına geliyor. Yani, bir firmada çalışmayan kişilerin dışarıdan iş yapması demek. Özellikle bilişim, yazılım, mühendislik, grafik tasarımı alanlarında çalışanlar ile metin yazarları ve çevirmenler, bağımsız çalışanlara örnek olarak verilebilir. 

Bağımsız çalışan kişi, kazancını belirli bir ücretle değil, yaptığı iş üzerinden genellikle saatlik çalışma karşılığında elde ediyor. Çalışma saatleri de yapılan işe ve kişinin isteğine göre değişiyor.

Bağımsız çalışanlar, yaptıkları işlerde veya yer aldıkları projelerde genellikle çalışacakları saati tahmini olarak belirleyip, uygun olduğunu düşündükleri saat birimlik ücret ile çarparak, karşı tarafa bir fiyat veriyorlar. Bağımsız çalışan kişiler, işverenin işini yapmakla yükümlüdürler. Buna karşılık, sigorta ve diğer hususlar müşterilerini ilgilendirmiyor.

Büyüyen bir pazar

Kullanıcı ve proje sayısıyla dünyanın en büyük serbest çalışma, dış kaynak kullanım ve kitle kaynak kullanım pazarı olan “freelancer.com”un verilerine göre; sadece bu internet sitesi üzerinden yaklaşık 250 ülke ve bölgede 14 milyon 129 bin işveren ve bağımsız çalışan (freelancer) karşılıklı iş yapıyor. 2001 yılından bu yana üretilen proje sayısı yaklaşık 7 milyon ve söz konusu projelerin toplam değeri de 2 milyar doların üzerinde.

Sigortası var mı?

Genel bir yanlış kanı, bağımsız çalışmanın, vergisiz çalışmak anlamına geldiğinin düşünülmesi ve kayıt dışı kazanç kapısı olarak görülmesi. Oysa ki vergi kaydı ile bağımsız çalışan (freelancer) olunabileceği gibi, yıllık belli limitlerin altındaki kazançlar için, resmi olarak vergiden muaf olarak da çalışılabiliyor.

Bağımsız çalışanların sigortalılığında iki yöntem var. Bağımsız çalışanlar 5510 sayılı Kanunun 4/b maddesi uyarınca sigortalı olabilir. Kendi adlarına şirketleri var ve vergi mükellefi iseler eski adıyla Bağ – Kur’lu olarak sigortalı olabilmeleri mümkün. Bu durumdaki kişiler her ay kendi belirledikleri bir kazanç üzerinden sigorta primi ödeyerek hem sağlık hizmetlerinden yararlanabilirler, hem de emekli olabilirler. Fakat 4/b’lilerin emekli aylıklarının düşük olması ve emekli olmak için gerekli prim ödeme gün sayısının 4/a’lılara göre daha yüksek olması nedeniyle bağımsız çalışanlar için dezavantajlı bir durum söz konusudur.

Türkiye’de durum ne?

Bağımsız çalışma açısından Avrupa’da en hızlı büyüyen ülkelerden biri Türkiye. Tüm dünyada olduğu gibi, Türkiye’de de özellikle yazılım alanında çok sayıda kişi, yazılımcıların piyasa ücret düzeylerinin düşük olması sebebiyle, pek çok projede ‘freelance’ olarak çalışıyor.

İsteğe bağlı sigortalı

Diğer yandan bağımsız çalışan bir kişi gerçek veya basit usulde vergi mükellefi veya şirket ortağı değilse, esnaf ve sanatkâr siciline kayıtlı değilse, yani zorunlu olarak 4/b’li olması gereken kişilerden değilse bu kez isteğe bağlı sigortalı olabilir. Bu durumda yine kendi belirlediği bir prime esas kazanç üzerinden sigorta primi ödeyerek sağlık hizmetlerinden yararlanıp, emekli olduğunda emekli aylığına hak kazanabilir.

İsteğe bağlı sigortalı olan bir kişi 4/b’li bir kişiye göre daha düşük prim öder. Fakat kısa vadeli sigorta kollarından sağlanan yardımlardan faydalanamaz. Yani isteğe bağlı bir kişi işini yaparken bir kazaya maruz kalsa bile bu kaza iş kazası olarak değerlendirilmez ve kendisine veya geride kalanlara herhangi bir gelir bağlanmaz ve yine isteğe bağlı sigortalının hastalık veya analık durumunda geçici iş göremezlik ödeneği alması söz konusu olmaz.

En düşük prim 384 TL

4/b’li bir kişi kısa vadeli sigorta kollarından sağlanan yardımlardan da yararlanma hakkına sahiptir. İsteğe bağlı sigortalı 2015 yılının ilk altı ayı için en düşük 384,48 TL prim ödeyebilirken, 4/b’li bir kişinin ödemesi gereken en düşük prim miktarı 414,52 TL’dir.

2014 yılı Eylül ayı istatistiklerine göre zorunlu şekilde 4/b’li olması gerektiği için sigortalı olan kişi sayısı 1 Milyon 968 Bin. Bu kişiler her ay kendi primlerini ödeyerek sigortalı oluyorlar. İsteğe bağlı sigortalı olan kişi sayısı ise yalnızca 130 Bin. 1 Ekim 2008 tarihinden sonra isteğe bağlı sigortalı olmak isteyen kişilerin sigortalılıklarının emeklilik açısından dezavantajlı olan 4/b statüsünde değerlendirilmesi nedeniyle isteğe bağlı sigortalı sayısı her geçen gün azalmaktadır.

Milliyet Gazetesi – 07.01.2015