Yazar: Cumhur Sinan ÖZDEMİR*

E-Yaklaşım / Mart 2023 / Sayı: 363

I- GİRİŞ

Çalışma süresi, işçinin çalıştırıldığı işte geçirdiği süredir. 4857 sayılı İş Kanunu’nun, 66. maddesinde yazılı süreler de çalışma süresinden sayılır. Ara dinlenmesi süreleri İş Kanunu’nun 68. maddesinde düzenlenmiştir. Söz konusu düzenlemede işçilerin günlük çalışma saatlerine göre kullandırılacak ara dinlenmesi süreleri belirtilmiştir. İş Kanununa İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği’nin, 3. maddesinin ikinci fıkrasında, ara dinlenmelerinin iklim, mevsim, yöredeki gelenekler ve işin niteliğine göre yirmidört saat içinde kesintisiz oniki saat dinlenme süresi dikkate alınarak verileceği hükme bağlanmıştır. Ancak söz konusu düzenlemede ara dinlenmesi süresinin kesintisiz ve çalışma süresinin ortalama bir yerinde kullandırılması dışında, bu sürelerin hangi esaslara göre nasıl kullandırılacağı düzenlenmemiştir. Ara dinlenmesinin uygulama esaslarına ilişkin boşluk yargı kararlarıyla doldurulmuştur.

II- GÜNLÜK VE HAFTALIK ÇALIŞMA SÜRESİ

İş Kanunu’nda çalışma süreleriyle ilgili olarak öngörülen sınırlamalar, işyerleri ya da yürütülen işlere değil, işçilerin şahıslarına ilişkindir. Uygulamada görüldüğü üzere işçi ile işveren arasında oluşan ihtilafların çoğu çalışma süreleriyle ilgilidir. Çalışma süreleri konusunda işçi ile işveren arasında bir menfaat çatışması söz konusudur. İşveren daha fazla çalıştırmak isterken, işçide kanuni süreleri içinde çalışmak veya fazla çalışma halinde ücretinin ödenmesini istemektedir. Çalışma süresi, işçinin çalıştırıldığı işte geçirdiği süre olarak tanımlanabilir. İş Kanunu’na göre, genel bakımdan çalışma süresi haftada en fazla 45 saattir. Toplu iş sözleşmesinde veya iş sözleşmesinde aksi kararlaştırılmamışsa haftalık çalışma süresi olan 45 saat, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünür ve günlük çalışma saati tespit edilir. Örneğin; Haftada 5 gün çalışan ve Cumartesi ve Pazar günü çalışma yapılmayan bir işyerinde, günlük çalışma süresi 45_5=9 saattir. İşçilere verilen ara dinlenme süreleri çalışma süresinden sayılmaz. Haftanın bir (iş) günü kısmi çalışma yapılan işyerlerinde, kısmen çalışma süresi haftalık çalışma süresinden düşüldükten sonra kalan sürenin çalışılan gün sayısına bölünmesi suretiyle günlük çalışma süresi belirlenir. Örneğin; haftada 5 gün tam, Cumartesi günü yarım gün çalışılan ve Pazar günü çalışılmayan bir işyerinde, Cumartesi günü 08.00-13.00 saatleri arasında 5 saat çalışıldığını varsayarsak, hafta içindeki diğer günlerde 8 saat çalışma yapılması halinde (5×8=40+5=45) haftalık çalışma süresi 45 saati aşmaz. İş Kanunu’nun, 63. maddesi hükmü gereği yer altı maden işlerinde çalışan işçilerin çalışma süresi; günde en çok yedi buçuk, haftada en çok otuz yedi buçuk saattir. Tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde onbir saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabilir. Bu halde, iki aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamaz. Denkleştirme süresi toplu iş sözleşmeleri ile dört aya kadar artırılabilir. Turizm sektöründe dört aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamaz; denkleştirme süresi toplu iş sözleşmeleri ile altı aya kadar artırılabilir. Günlük çalışma süresi her ne şekilde olursa olsun 11 saati aşamaz. İş Kanunu’nun, 67. maddesine göre günlük çalışmanın başlama ve bitiş saatleri ile dinlenme saatleri işyerlerinde işçilere duyurulur. İşin niteliğine göre işin başlama ve bitiş saatleri işçiler için farklı şekilde düzenlenebilir.

III- ARA DİNLENMESİ

İşçinin günlük iş süresi içinde kesintisiz olarak hiç a…