Yazar: Mustafa ÇOLAK*

E-Yaklaşım / Ocak 2024 / Sayı: 373

I- GİRİŞ

Küreselleşme ve dijitalleşme temel iki faktör olarak, ekonomideki dönüşümün uzantısı olarak diğer alanlarda da kalıcı ve yapısal dönüşümlere kaynak oluşturmaktadır.

1990’lı yıllardan itibaren internet ekonomisi ile ciddi anlamda yapısal dönüşüm geçiren ekonomilerin, ilerleyen süreçte dijitalleşme akımları ile farklı platformlarda bu etkiyi derinleştirdiği ve geliştirdiği gözlenebilmektedir.

Sadece internete bağılı internet ekonomisinden, daha kapsamlı ve derinlikte bugünün ekonomik dünyasında kullanılan dijital araçların herhangi birine dayanan dijital ekonomi üç aşamada gelişmektedir:

Veri odaklı ekonomiye dönüşen, “internet ekonomisi”, yapay zekâyı kullanma yeteneğinin firmaların başarısı için kritik olduğunu kanıtladığı “algoritmik ekonomiye” dönüşen veri odaklı ekonomi([1]).

Bu resimde algoritmik ekonomi, karmaşık sosyal pazarları ve ağları anlamak ve geliştirmek için ekonomi, mühendislik, matematik ve bilgisayar bilimleri bilgilerini birleştiren disiplinler arası bir alan([2]) olarak gelişim sergilemektedir.

Tüm bu süreçlerin odağında ise bilgi teknolojileri, telekomünikasyon, yazılım gibi dijital ekonominin çekirdeğini oluşturan unsurları saymak mümkündür([3]).

Elektronik ve dijital ekonomiler kanalı ile dönüşen ve gelişen yeni ticari yöntemler, radikal bir şekilde ekonomide derinliğin ve hacmin artmasına zemin hazırladığı gibi, küresel düzlemde de bu yöndeki gelişimleri standardizasyonuna da katkı sunar hale gelmektedir.

Finans piyasaları kapsamında, faiz ve getiri farklılıkları, gelişmiş ülkelerden gelişmekte olan ülkelere fon arzında yaşanan genişleme ile gerek portföy yatırımlarını gerekse doğrudan sermaye yatırımlarını tetiklemiştir. Küreselleşme akımları ile ülke ekonomilerinin dönüşen ekonomik yapıları, vergileme sistemlerini ve ticari faaliyetleri de doğrudan etkilemeye devam etmektedir. Dünyanın ciddi sonuçları ile tecrübe ettiği ve halen de etmeye azalarak da olsa etmeye devam ettiği pandemi süreci, aslında dijitalleşmenin ekonomiye ve toplumsal hayata olan derin etkilerini görmek açısından sayısız tecrübeleri tetiklemiştir.

Son dönemlerde uygulama örnekleri gittikçe artan elektronik vergi formlarının, ilerleyen dönemlerde yeni bir faza geçilerek topyekûn ve konsolide bir uçtan uca elektronik vergileme konseptinin yerleştirilmesi için dönüştürülmesi ve etkinleştirilmesi üzerinde yoğunlaşılması gerekir.

Dijital vergilendirme, tüm vergilendirme sürecinin kavranmasına yönelik daha makro, bütünleşik ve karmaşık adımların bilgi işlem teknolojileri, dijital mekanizmalar (bulut sistemi, yapay zekâ, algoritmik düşünce tarzı) vasıtasıyla yönetilebildiği, verilerin analiz edilip değerlendirildiği ve sonuç odaklı master plandır.

Gelir idaresince uygulama konulan, e-Beyanname, e-Fatura ve e-Defter uygulamalar ile devam eden elektronik dönüşüm gelinen noktada gerek idari ve gerekse mükellef özelinde vergilendirmede süreçleri basit, etkin, verimli ve sürdürülebilir normlarda yerine getirilmesine önemli katkılar sunar hale gelmiştir. Bu anlamda başta itibaren vergilendirme alanında yaşanan tüm bu süreçlerin her birinin çerçevesinin çizilmesi kadar sisteme kazandırdıkları ve bundan sonra olması gereken dijital açılımların getirebileceklerine yönelik adımların atılması, gelecek açısından yeterince tatminkâr görünmektedir([4]).

II- DÜNYADA DİJİTALLEŞME TRENDİ

Dünya Bankası’na göre küresel GSYH’nin % 15’inden fazlasını oluşturan dijital ekonomi, son on yılda fiziksel dünyanın GSYH’sinden 2,5 kat daha hızlı büyüme kaydetmiştir. Dijital İşbirliği Örgütüne (DCO) göre, dijital ekonominin küresel GSYH’ye % 30 katkıda bulunmasını ve 2030 yılına kadar ilave 30 milyon istihdam oluşturması beklenmektedir.

Bu rakamlara teknoloji firmalarının ciroları, mobil ödeme sistemleri, kredi kartı harcamaları vs. daha geniş bir çerçeveden bakıldığında rakamlar olağanüstü boyutlara çıkmaktadır.

2022’de yıllık bazda % 10,3’lük nominal bir büyüme kaydeden Çin’in dijital ekonomisi, o yıl Çin’in GSYH’sinin yaklaşık % 41,5’ine katkıda bulunarak ülkenin ekonomik büyümesinde önemli bir rol oynamıştır.

Yeni veriler, 2021 yılında ABD dijital ekonomisinin 3,70 trilyon dolarlık brüt üretim, 2,41 trilyon dolarlık katma değer (ABD GSYH nin yüzde 10,3’ü oranında), 1,24 trilyon dolarlık ücret ve 8,0 milyon istihdamdan oluştuğunu göstermektedir.