E-Yaklaşım / Kasım 2024 / Sayı: 383
I- GİRİŞ
Çalışma hayatına girdikten sonra vatani hizmetini yapacak olan asker adayları ile işverenlerinin hak ve ödevlerini bilmesi sonradan karşı karşıya kalınacak anlaşmazlıkların ve sorunların önüne geçmek adına büyük önem taşıdığı herkesin malumudur. Makalemizde askere gitmek için iş akdini fesheden işçinin hangi haklardan hangi şartlarda yararlanabileceği, işvereninin işçisine karşı yükümlülükleri ve taraflar açısından sürecin aksamadan tamama erdirilmesi kafalardaki soru işaretlerinin giderilmesi için bilinmesi gerekenlere değinmeye çalışacağız.
II- YASAL MEVZUAT VE KONUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ
Askerlik hizmetini yapacak çalışanların işten ayrılma, tazminat isteme ve işe geri dönüş gibi hakları yasalarca korunmaktadır. Askerlik nedeniyle işten ayrılacak işçilerin en çok merak ettiği konuların başında kıdem tazminatı alıp alamayacakları konusu gelmektedir. Vatani hizmeti nedeniyle içten ayrılacak olan işinin kıdem tazminatını alma hakkı mevcuttur. Bu hak 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 120. maddesi ile 1475 Sayılı eski İş Kanunu’nun halen yürürlükte olan ve kıdem tazminatını düzenleyen 14. maddesi 3. fıkrası gereği koruma altına alınmıştır. Bu haktan yararlanmak için işçi öncelikle gerçekten askere gideceğini işverenine kanıtlamak zorundadır. Bunun için işyerine sunacağı fesih bildiriminin ekine “Askerlik Sevk Belgesi” eklenmesi gerekmektedir. Asker sevk belgesi ve fesih ihbarnamesi işverene yazılı dilekçe ile iletilmesi yaygın kullanılan yol olup bunun haricinde işçinin direkt noter aracılığı ile ihtarname çekilmesi de mümkün ve hatta çok daha sağlıklı bir yoldur. Eğer ikinci yola başvurulacaksa yani noter kanalı ile çekilecek ihtarname söz konusuysa istifa askerlik sebebine dayandırılmalı ve askerlik belgesi de ekte sunulmalıdır. İş Kanunu’nda iş akdinin sonlandırılması durumunda tarafların birbirlerine karşı yükümlülüklerinden olan 2 ile 8 hafta arasında olan ihbar sürelerine uymak zorunluluğu askerlik durumunda mevzu bahis olmayıp sevk belgesi elinde olan işçi işten bildirimsiz olarak derhal ayrılabilecek yani askerlik nedeniyle işten ayrılan işçi ne ihbar tazminatına hak kazanacak ne de ihbar tazminatı ödeme yükümlülüğü bulunacaktır.
Son yıllarda hayatımıza giren bedelli askerlik konusunda da durum çok farklı olmayıp çeşitli yargı kararlarında bedelli askerlik sebebiyle işten ayrılan işçinin, kıdem tazminatının ödenmesi gerektiğine hükmedilmiş olup altını çizmemiz gereken önemli bir durumdan söz edecek olursak, işçi iş akdini feshetmeksizin bedelli askerlik sebebiyle ücretsiz izin kullanıp sonrasında yeniden işe dönmek isterse kıdem tazminatı talep etme hakkı bulunmadığıdır. Dikkat edilecek olursa kıdem tazminatını almak için mutlaka iş akdinin feshedilmesi gerekmektedir. Bu noktada askere giden işçinin kıdem tazminatı nasıl hesaplanır sorusuna da değinecek olursak bu hesaplamanın normal kıdem tazminatı hesabından bir farkı bulunmamakta olup askere giden işçinin hak kazandığı kıdem tazminatı hesaplanırken işçinin en son aldığı brüt maaşı, geçmişe dönük hizmet süresi ile çarpılarak işçinin ne kadar kıdem tazminat alacağı belirlenmektedir.
Askerlik nedeniyle işten ayrılma durumunda işçinin aynı işyerinde işe başlama talebiyle karşılaşan işverenin ne yapması gerektiği hususuna değinecek olursak; 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 31. maddesinde “… Herhangi bir askeri ve kanuni ödev dolayısıyla işinden ayrılan işçiler bu ödevin sona ermesinden başlayarak iki ay içinde işe girmek istedikleri takdirde işveren bunları eski işleri veya benzeri işlerde boş yer varsa derhal, yoksa boşalacak ilk işe başka isteklilere tercih ederek, o andaki şartlarla işe almak zorundadır. Aranan şartlar bulunduğu halde işveren iş sözleşmesi yapma yükümlülüğünü yerine getirmezse, işe alınma isteğinde bulunan eski işçiye üç aylık ücret tutarında tazminat öder…” hükmü mevcut olup bunun karşılığı askerlik vazifesi nedeniyle işten ayrılan işçiler bu görevin sona ermesini takip eden 2 ay içerisinde işe girmek istemeleri halinde bu taleplerini işverene bildirerek işlerine geri dönebilme hakları vardır. İşverenleri ise askerden dönen ve işe devam etmek isteyen işçiyi işe almak zorundadır. İşveren işçiyi, eski işi veya benzeri işlerde boş yer varsa derhal, yoksa boşalacak ilk işe diğer talep sahiplerinden önce tercih ederek, o anki şartlarla işe almakla yükümlüdür. İşverenin bahsi geçen işçiyi işe geri almaması halinde o işçiye toplam 3 aylık ücreti tutarında tazminat ödemek zorundadır. Burada değinilmesi gereken ekstra unsurlara da göz atacak olursak işveren işe dönmek isteyen işçiye farklı şartlar ileri süremeyeceği, maaşını düşüremeyeceğidir. Eğer askerden dönen işçinin maaşı düşürülürse işçi bu hususta hukuksal süreç başlatıp durumu alacak davasına konu edebilecektir.
İşçi hakları yönünden diğer bir husus ise işsizlik maaşı konusudur. 4447 Sayılı işsizlik Sigortası Kanunu’nun 47. maddesi c fıkrasında “İşsizlik sigortası: Bir işyerinde çalışırken, çalışma istek, yetenek, sağlık ve yeterliliğinde olmasına rağmen, herhangi bir kasıt ve kusuru olmaksızın işini kaybeden sigortalılara işsiz kalmaları nedeniyle uğradıkları gelir kaybını belli süre ve ölçüde karşılayan, sigortacılık tekniği ile faaliyet gösteren zorunlu sigortayı” ifade eder şeklinde tanımlanmıştır. Bilindiği üzere normal şartlarda işsizlik maaşı için sigortalı şahsın çıkış (fesih) tarihinden itibaren 30 gün içinde Çalışma ve İş Kurumu’na başvurması gerekmektedir. Aksi halde 30 gün geçtikten sonra yapılan başvurularda 30 günü geçen süreler işsizlik maaşı ödenecek süreden düşülmektedir. Ancak askerlik nedeniyle işten ayrılanlar için istisna söz konusudur. Bu yönüyle askerlik nedeniyle işten ayrılan işçi için bahsi geçen bu süre askerden terhis olduktan sonra işlemeye başlamakta dolayısıyla askere gitmeden önce işsizlik maaşı için başvurmamış olan işçi, terhis tarihinden itibaren 30 gün içinde işsizlik maaşı için farklı kanallar marifetiyle Çalışma ve İş Kurumu’na başvuruda bulunulabilmektedir. İşçinin işsizlik maaşı için gerekli diğer şartları taşıması ve işvereninin de işçisinin çıkış işlemini “12-askerlik nedeniyle” şeklinde bildirmesi durumunda işsizlik maaşı alınmaya müstahak olunacaktır. Burada işçinin bilmesi gereken diğer bir ayrıntı daha göze çarpmakta olup normal şartlarda askerlik nedeniyle işten çıkıp işsizlik maaşı için başvuran şahsa askere gitmeden önce işsizlik maaşı ödemesi yapılmayacağı gibi askerlik süresince de işsizlik maaşı ödenmemekte yani işçi askere gitmeden önce işsizlik maaşına başvurmuş olsa bile işsizlik maaşının ödenmeyeceğini bilmeli askerden terhis olunduktan sonra terhis belgesi ile birlikte tekrar başvurulması halinde işsizlik maaşı ödemesi yapılabilmektedir.