E-Yaklaşım / Şubat 2025 / Sayı: 386
I- GİRİŞ
Cumhurbaşkanlığı’nın 12 Eylül 2018 tarihli 85 Sayılı Kararı ile “Türkiye’de yerleşik kamu ve özel hukuku kişilerinin, Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından belirlenen haller dışında, kendi aralarındaki menkul ve gayrimenkul alım satım, taşıt ve finansal kiralama dâhil her türlü menkul ve gayrimenkul kiralama, leasing ile iş, hizmet ve eser sözleşmelerinde sözleşme bedeli ve sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılamaz” hükmü getirilmiştir.
Söz konusu yasağa rağmen dövizle yapılan sözleşmelerde alacakların tahsiline yönelik takibin Türk lirasına çevrilerek başlatılmasının dövizle sözleşme yapma yasağını ortadan kaldırıp kaldırmayacağı konusunda tereddütler oluşması nedeniyle iş bu yazımız kaleme alınmıştır.
II- DÖVİZLE SÖZLEŞME YAPMA YASAĞI
6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 26. maddesi uyarınca Türk Hukukunda kural olarak “sözleşme özgürlüğü” ilkesi benimsenmiştir. Buna göre taraflar, sözleşmenin içeriğini hukuk düzeninin izin verdiği ölçüde, Kanunda öngörülen sin içinde özgürce belirleyebilmektedirler. “Sözleşme Özgürlüğü” ilkesi kural olmakla beraber, Kanunlarla bazı istisnalara tabi tutulmuştur. Bu istisnaların belki önemlilerinden birisi de dövizle sözleşme yapılmasına ilişkin sınırlamaya yönelik düzenlemelerdir.
12 Eylül 2018 tarihinde Cumhurbaşkanı tarafından yayımlanan 85 sayılı Karar ile dövizle veya döviz endeksli olarak yapılması yasaklanan hukuki ilişkilerin kapsamı belirlenmiştir. Buna göre, dövizle sözleşme yapma yasağı ile mal ve hizmet alım satımı, kira sözleşmeleri, iş sözleşmeleri ve diğer ticari sözleşmelerde döviz kullanımı sınırlanmıştır. Ancak, belirli şartlar altında bazı istisnalara da yer verilmiştir. Dövizle sözleşme yapma yasağı kapsamında yapılan değişikliklerle, Türkiye’deki şirketlerin ve kişilerin para borcu içeren sözleşmeleri döviz cinsinden yapması kısıtlanmış ve Türk Lirası kullanımının yaygınlaştırılması hedeflenmiştir.
Söz konusu yasağın uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar, Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından 6 Ekim 2018 tarihli ve 30557 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Tebliğ ile düzenlenmiştir. Bu tebliğ, dövizle sözleşme yapma yasağının detaylarını belirleyerek hangi sözleşme türlerinde döviz kullanılabileceğine dair istisnaları açıklamaktadır. Ancak, bu tebliğ sonrasında Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından 16 Kasım 2018 tarihinde ve 30597 sayılı Resmî Gazete’de yeni bir tebliğ yayımlanmış ve önceki düzenlemede bazı değişiklikler yapılmıştır. Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar’a İlişkin Tebliğ (Tebliğ No: 2008-32/34)’in 8. maddesi değiştirilerek daha geniş kapsamlı bir düzenleme getirilmiştir.
Ayrıca, 19 Nisan 2022 tarihinde yayımlanan Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ (Tebliğ No: 2022-32/66) ile dövizle sözleşme yapma yasağının kapsamı ve uygulanma şekli bir kez daha düzenlenmiştir. Bu tebliğ ile 8. maddenin dokuzuncu fıkrasına “Ancak sözleşme konusu ödeme yükümlülüklerinin Türk parası cinsinden yerine getirilmesi ve kabul edilmesi zorunludur.” ifadesi eklenmiştir. Ayrıca, aynı maddenin on beşinci fıkrasında yer alan “kararlaştırılması” ibaresi “kararlaştırılması, ödenmesi ve kabul edilmesi” olarak değiştirilmiştir. Bu değişiklikler, dövizle sözleşme yapma yasağı kapsamında yalnızca sözleşme bedelinin belirlenmesi aşamasını değil, aynı zamanda bu bedelin nasıl ödeneceği ve kabul edileceği süreçlerini de kapsamıştır.
Yapılan değişiklikler ile dövizle sözleşme yapma yasağı, Türkiye’deki yerleşik kişilerin aralarındaki sözleşmelerde döviz kullanımını sınırlamaya devam etmektedir. Dövizle sözleşme yapma yasağı devam ederken, bazı sektörlerde ve uluslararası sözleşmelerde belirli istisnalar bulunmaktadır. Özellikle, uluslararası piyasalarda fiyatı döviz cinsinden belirlenen kıymetli madenlere ve emtiaya dayalı sözleşmeler dövize endeksli sözleşme sayılmakta ve bu tür sözleşmeler yasağın kapsamı dışında tutulmaktadır. Örneğin, taşımacılık faaliyetlerine ilişkin akaryakıt fiyatlarına yapılan endeksleme dövizle sözleşme yapma yasağı kapsamına girmemektedir.
