Yazar: Bünyamin ESEN*

E-Yaklaşım / Mart 2024 / Sayı: 375

I- GİRİŞ

Mesleki Eğitim mevzuatımız kapsamında, “stajyer” Yükseköğretim Kurulu’nca, yükseköğretim kurumlarında verilmekte olan her düzeydeki alana özgü olarak belirlenen teorik ve uygulamalı dersler dışında, öğretim programlarıyla kazandırılması öngörülen mesleki bilgi, beceri, tutum ve davranışlarını geliştirmeleri, sektörü tanımaları, iş hayatına uyumları, gerçek üretim ve hizmet ortamında yetişmeleri amacıyla işletmede mesleki çalışma yapan öğrencileri ifade etmektedir (3308: Md. 3). Keza uygulamada bu kavram, beceri eğitimlerini işletmelerde, teorik eğitimlerini ise mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumlarında veya işletme veya kurumlarca tesis edilen eğitim birimlerinde yapan mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumları öğrencilerini de kapsayacak şekilde kullanılmaktadır.

Ülkemizde 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu gereğince belirli işyerlerinin stajyer ve mesleki eğitim gören öğrenci çalıştırması zorunludur. Buna göre on veya daha fazla personel çalıştıran işletmelerin çalıştırdıkları personel sayısının yüzde 5’inden az olmamak üzere stajyer çalıştırma yükümlülüğü bulunmaktadır.

Son yıllarda ülkemizdeki stajyer sayısında belirgin artışlar yaşanmıştır. Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK)’nın resmi istatistiklerine göre ülke genelinde 2010 yılında 30 bin, 2011 yılında 101 bin stajyer varken bu rakam önce 2016 yılında yaklaşık 359 bin stajyere, 2017 yılından itibaren daha da hızlı bir artış göstererek önce 2017’de 1 milyon 136 bine, 2018 yılında 1 milyon 440 bine, 2022 yılında 1 milyon 492 bine, 2023 yılının son ayı itibariyle ise yaklaşık 1,4 milyona ulaşmıştır (SGK, 2023a, 2023b). Görüldüğü üzere ülkemizde stajyer sayısı son on yıllık süreçte on katından fazla artmış olup işletmeler açısından stajyer çalıştırmak yaygın bir uygulama haline gelmiştir. Bu nedenle stajyerlerin çalışma koşulları, sigortalılık bildirimleri gibi konularda yoğun bir şekilde bilgi ve yönlendirme ihtiyacı bulunmaktadır.

Türk Sosyal Güvenlik Hukuku kapsamında stajyer, çırak ve aday çıraklar 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu gereğince kısa vadeli sigorta kollarına tabi tutulmuş ve haklarında İş Kazası ve Meslek Hastalığı Sigortası ile Hastalık Sigortası hükümlerinin uygulanması esası getirilmiştir (5510, Md. 5). Bu şekilde sigortalı yapılan kişiler başka birinin bakmakla yükümlü olunan kişisi sıfatı ile Genel Sağlık Sigortası’ndan yararlanmamaları halinde ayrıca GSS kapsamında sayılır. Bu kişilere ait işe giriş bildirgesi öğrenim gördükleri okullar ve mesleki eğitim merkezleri tarafından SGK’ya yapılmakta, primleri de SGK’ya bunlarca ödenmektedir.

İş Kazası ve Meslek Hastalığı Sigortası’na tabi olan stajyerlerin çalışırken iş kazası geçirmeleri halinde 5510 sayılı Kanun’da tanımlanan sosyal güvenlik haklarından sağlanan hakların SGK’ca kendilerine sağlanabilmesi için iş kazası bildirimlerinin Kuruma yapılmış olması gerekmektedir. Mevzuatımızda gerek 5510 sayılı Kanun gerekse de 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu iş kazaları ile ilgili bildirim yükümlülükleri düzenlemiştir. Bu noktada stajyerlerin iş kazası bildirimlerinin kendilerini çalıştıran eden işverenlerce mi yoksa sosyal sigortalar bildirimlerini yapan öğrenim gördükleri okullarca mı yapılması gerektiği konusunda uygulamada çokça tereddüt yaşandığı görülmektedir.

Bu makalede öncelikle ülkemizde işyerlerinde stajyer çalıştırma yükümlülüğü ele alınmış, sonrasında stajyerlerin sigortalılık bildirimleri ve sosyal sigortalar primlerinin ödenmesi hususu izah edilmiş ve nihayetinde stajyerlerin işyerlerinde iş kazası geçirmesi halinde bildirimlerinin yapılması ele alınarak bildirim yükümlüsünün kim olduğu irdelenmiştir.

II- İŞYERLERİNDE STAJYER ÇALIŞTIRMA ZORUNLULUĞU

Ülkemizde 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu’nun 18. maddesi gereğince on veya daha fazla personel çalıştıran işletmelerin stajyer çalıştırma yükümlülüğü bulunmaktadır. On personel sayısını beş personele kadar indirmeye Cumhurbaşkanı yasal olarak yetkili kılınmıştır (3308: Md. 18).

Çalıştırılması zorunlu olan öğrenci sayısının tespitinde hesap yapılırken kesirler tam sayıya tamamlanır. Zikredilen 18’inci madde hükmüne göre işletmedeki personel sayısının tespitinde Ocak ayı personel sayısı, sadece yaz döneminde çalışan işletmelerde ise Temmuz dönemi personel sayısı dikkate alınmaktadır. Beceri eğitimi uygulamasına da öğretim yılı başında başlanır. Vardiya usulü veya mevsimlik olarak faaliyet gösteren işletmelerde eğitim görecek öğrenci sayısının tespitinde gündüz vardiyasında veya faaliyet gösterdiği mevsimde çalışan personel sayısı esas alınır (3308: Md. 18).

Ocak ayında, yaz dönemi çalışan işletmeler için Temmuz ayında 10 ve daha fazla personel çalıştıran işletmeler, çalıştırdıkları personel sayısının % 5’inden az olmamak üzere stajyer çalıştırmakla yükümlü tutulmuştur. Buna göre, örneğin, yirmi çalışanın bulunduğu bir işyerinde en az bir stajyerin çalıştırılması gerekmektedir.

Zorunluluk kapsamında olup on ve daha fazla personel çalıştıran işletmeler, çalışma ve iş kurumu il müdürlüklerince her yıl şubat ayı içerisinde il millî eğitim müdürlüklerine ve o ildeki yükseköğretim kurumlarına bildirilir. Beceri eğitimi, staj ve tamamlayıcı eğitim yaptıracak Türk Silahlı Kuvvetlerine bağlı işletmeler, Bakanlık ve Millî Savunma Bakanlığı’nca birlikte belirlenir.

İşletmelerde mesleki eğitim uygulaması kapsamına alınacak iller ve meslekler, Mesleki Eğitim Kurulunun görüşü doğrultusunda Millî Eğitim Bakanlığı’nca tespit edilir.

Deprem, sel ve yangın gibi tabii afetler sonucu yörede faal durumda kalan işletmelerin eğitim olanakları dikkate alınarak, bu işletmeler için yukarıda belirtilen oranlar, il mesleki eğitim kurulunun teklifi ve Milli Eğitim Bakanı’nın onayı ile değiştirilebilir.

Mesleki eğitim kapsamına alınıp alınmadığına bakılmaksızın ondan az personel çalıştıran işletmeler de mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumları öğrencilerine 3308 sayılı Kanun’un ilgili hükümlerine göre beceri eğitimi, staj ve tamamlayıcı eğitim yaptırabilirler.

3308 sayılı Kanun kapsamında on ve daha fazla öğrenciye beceri eğitimi, staj ve tamamlayıcı eğitim yaptıracak işletmeler bu amaçla bir “eğitim birimi” kurmak zorundadır. Bu birimde, yapılan eğitim için alanında ustalık yeterliğine sahip ve iş pedagojisi eğitimi almış usta öğretici veya eğitici personel görevlendirilmeli ve gerekli araç, gereç ve donanıma sahip eğitim ortamı sağlanmalıdır (3308: Md. 18).

İşyerlerinde stajyer çalıştırma yükümlülüğünün yerine getirilip getirilmediğinin tespiti hususunda Millî Eğitim Bakanlığı’nın SGK ile yapmış olduğu bilgi paylaşımına ilişkin protokoller kapsamında kontroller yapılmaktadır. Söz konusu verilere istinaden illerde valilikler, ilçelerde ise kaymakamlıklar işletmelerin SGK’da kayıtlı çalıştırılan sigortalı sayısını tespit edebilmekte ve belirli dönemlerde işletmelere zorunluluklarını hatırlatan tebligatlar gönderebilmektedir. Ancak 3308 sayılı Kanunda stajyer çalıştırma yükümlüğünü ihlal eden işyerlerine herhangi bir idari para cezası uygulanması hususu düzenlenmemiştir.

Mesleki Eğitim Kanunu hükümlerine göre MEB’e bağlı eğitim kurumlarının dışında kamu ve özel kurum ve kuruluşlarında yapılan aday çırak, çırak ve kalfaların eğitimi ile işletmelerde yapılan mesleki eğitim, öğrencilerin bu eğitiminden sorumlu işletmelerin bağlı olduğu oda veya birliklerin temsilcilerinin katılımı ile MEB’ce; iş ortamı, sosyal güvenlik, iş güvenliği ve sağlık şartları bakımından ise Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nca denetlenmektedir. Denetimle ilgili raporlar valiliğe verilir. Raporlarda belirtilen hususlar valilikçe değerlendirilir ve gereği yapılır (3308: Md. 41).

III- …