Yazar: Sülhaddin ARAR*

E-Yaklaşım / Ağustos 2024 / Sayı: 380

I- GİRİŞ

Avrupa Birliği (AB) tarafından, AB üyeliğine hazırlık sürecindeki ülkelere, üyeliğe yönelik yapacakları politik, kurumsal, sosyal ve ekonomik reformlara destek vermek ve Birlik standartlarına erişebilmelerine yardımcı olmak üzere katılım öncesi fonlar aracılığıyla yardım sağlanmaktadır. Başlangıçta farklı Birlik programları ve mali araçlar aracılığıyla sunulan bu fonlar, 2007 yılında, Katılım Öncesi Yardım Aracı (Instrument for Pre-Accession Assistance – IPA) olarak adlandırılan tek bir araç ve yasal çerçeve altında toplanmıştır. Bu tarihten itibaren IPA, aday ve potansiyel aday ülkelerin Birlik standartlarına erişebilmelerine yardımcı olmak üzere başvurulan temel mali ve teknik yardım aracı haline gelmiştir. Bu çerçevede IPA ile AB üyeliğine hazırlık sürecindeki ülkelerin mevzuat ve standartlarının AB mevzuat ve standartlarıyla uyumlaştırılması, hazırlık sürecindeki ülke kurumlarının katılım sürecinde bu uyumlaştırma çalışmalarını gerçekleştirmesi ve reformları uygulamaya yönelik kapasitelerinin geliştirilmesi ve nihayet AB üyeliğiyle birlikte gelen hak ve yükümlülüklere hazırlanmaları amaçlarına hizmet edilmektedir.

Katılım öncesi fonlarının nihai amacı, vatandaşlara daha iyi fırsatlar sunulması ve vatandaşların AB vatandaşlarıyla eşdeğer standartlara kavuşmasını sağlayarak bireylerin hayatlarını iyileştirmektir.

IPA fonları Avrupa Birliği bütçe dönemine uygun olarak 7 yıllık dönemleri kapsayacak şekilde planlanmaktadır. Bu çerçevede ilk IPA uygulaması olan IPA I, Avrupa Birliği’nin 2007-2013 yıllarını kapsayan bütçe döneminde uygulanmıştır. IPA I uygulama dönemini takip eden 2014-2020 dönemi için, IPA I uygulama döneminde elde edilen deneyim ve çıktılar dikkate alınarak, stratejik bakış açısının ön plana çıktığı IPA II dönemi tasarlanmıştır.

1999 yılındaki Helsinki Zirvesi’nin ardından aday ülke konumuna gelen Türkiye, 2002 yılından bu yana Birlik’ e katılıma yönelik AB fonlarından yararlanmaktadır. AB üyeliğine hazırlık sürecindeki ülkelere bu bağlamda yapılan toplam tahsisattan, IPA I döneminde % 48,2, IPA II Döneminde ise % 25 düzeyinde pay alarak, en yüksek fayda sağlayan ülke olma niteliğini kazanan Türkiye, 2002 yılından 2020 yılına kadar toplam 9,2 milyar avro fon kaynağından yararlanmıştır. Bu fon kaynağı ile AB üyeliğine hazırlanma sürecinde Türkiye’nin idari ve kurumsal kapasitesine katkı sağlayan yaklaşık 900 proje hayata geçirilmiştir.

2021-2027 yıllarında uygulanacak IPA III döneminin toplam bütçesi 14,2 milyar avro olarak belirlenmiştir. Bu bütçeden tüm yararlanıcı ülkeler “adil paylaşım ilkesi” kapsamında faydalanmaktadır.

AB tarafından aday ülkelere sağlanan Katılım Öncesi Mali Destekler, 2021-2027 yıllarını kapsayan IPA III döneminde de devam edecektir. IPA III döneminde destek alacak projelerin Avrupa Komisyonu tarafından “ilgililik” ve “olgunluk” kriterlerine tabi tutularak fonlanması planlanmıştır.