Yazar: M. Vefa TOROSLU*

E-Yaklaşım / Ocak 2024 / Sayı: 373

I- GİRİŞ

Enflasyon, bir ekonomide mal ve hizmet fiyatlarını temsil eden fiyatlar genel düzeyinin sürekli ve istikrarlı bir şekilde artış gösterdiği ekonomik olgudur. Fiyatlar genel düzeyindeki artışlar bir taraftan ulusal para biriminin alım gücünü azaltırken diğer taraftan ulusal para birimi ile ifade edilen ve alım satıma konu olan mal ve hizmetlerin fiyatlarını artırmaktadır.

İşletmelerin finansal tablolarında bulunan varlık ve yükümlülükler yüksek enflasyonun yaşandığı dönemlerde ulusal paranın değer kaybına bağlı olarak gerçek durumu yansıtmamaya başlarlar. Bu nedenle işletmelerin varlık ve yükümlülüklerinin gerçek durumu gösterecek şekilde düzeltilmesi gerekmektedir. Bu düzeltme işlemi enflasyon muhasebesi ile gerçekleştirilmektedir. Bu kapsamda enflasyon muhasebesi, paranın satın alma gücündeki değişmeler nedeniyle işletmenin gerçek durumunu yansıtmayan finansal tabloların gerçek durumu gösterir hale gelmelerini sağlamak üzere düzeltme işlemi yapılmasıdır.

Muhasebe literatüründe “Enflasyon Muhasebesi”, vergi mevzuatımızda “Enflasyon Düzeltmesi” olarak isimlendirilen uygulama, mevzuatımıza 5024 sayılı Kanun ile Vergi Usul Kanunu’na eklenen mükerrer 298/A maddesi ile girmiştir. Bu düzenleme ile enflasyonun finansal tablolar üzerindeki etkisinin yok edilmesi amaçlanmıştır.

Ülkemizde, Vergi Usul Kanunu’nda belirtilen şartların gerçekleşmesi sonucu 2003 ve 2004 yıllarında finansal tablolar enflasyon düzeltmesine tabi tutulmuştur. 2005 yılının geçici vergi dönemlerinde VUK’da belirtilen şartlar oluşmadığı için enflasyon düzeltmesi uygulaması sona ermiştir. Sonraki yıllarda kanunda belirtilen şartlar meydana gelmediği için enflasyon düzeltmesi yapılmamıştır. 2021 yılında VUK’da belirtilen şartlar yeniden oluşmuştur. Ancak, 7352 sayılı Kanun ile Vergi Usul Kanunu’na eklenen Geçici 33. madde ile enflasyon muhasebesi uygulaması 31.12.2023 tarihine ertelenmiştir.

II- YASAL DÜZENLEMELER

Ülkemizde enflasyon düzeltmesi 5024 sayılı Kanun ile Vergi Usul Kanunu’na eklenen mükerrer 298/A maddesi kapsamında yapılmaktadır.  5024 sayılı Kanun enflasyon düzeltmesi ile ilgili olarak iki ayrı hususu düzenlenmiştir. Vergi Usul Kanunu’nun mükerrer 298. maddesinde yapılan düzenleme ile enflasyon düzeltmesine dair genel kurallar belirlemiştir. Bu madde 01.01.2004 tarihinden itibaren yürürlükte olup, VUK’un “Değerleme Kitabı” bölümünde enflasyon düzeltmesi ile ilgili genel kuralların yer almasını sağlamıştır. 5024 Sayılı Kanun’un düzenlendiği ikinci husus ise VUK’a eklenen Geçici 25. madde ile sadece 31.12.2003 tarihli bilançoların enflasyon düzeltmesine tabi tutulmasına dair kural ve prensipleri hükme bağlamıştır. Bu kapsamda; VUK’un geçici 25. maddesi kapsamında 31.12.2003 tarihli mali tabloların düzeltilmesi ile ilgili olarak 328 Sıra No.lu VUK Genel Tebliği ve VUK’un mükerrer 298/A maddesi kapsamında 2004 ve sonraki hesap dönemlerine ait mali tabloların düzeltilmesi ile ilgili olarak 338 Sıra No.lu VUK Genel Tebliği yayımlanmıştır.

29.01.2022 tarihli ve 31734 Resmî Gazete’de yayımlanan 7352 sayılı Kanun ile Vergi Usul Kanunu’na geçici 33. madde eklenmiştir. VUK’un geçici 33. maddesi oldukça sınırlı düzenlemeleri içermekte olup maddede yer alan hükümler aşağıda özetlenmiştir.

a) 31.12.2023 tarihli mali tabloların enflasyon düzeltmesine tabi tutulmasına yönelik genel hükümlere maddenin üçüncü fıkrasında yer verilmiştir. Buna göre, 31.12.2023 tarihli mali tablolar, enflasyon düzeltmesi şartlarının oluşup oluşmadığına bakılmaksızın enflasyon düzeltmesine tabi tutulacaktır. Yine madde hükmüne göre, yapılan enflasyon düzeltmesinden kaynaklanan kâr/zarar farkı geçmiş yıllar kâr/zararı hesabında gösterilecek; bu şekilde tespit edilen geçmiş yıl kârı vergiye tabi tutulmayacak, geçmiş yıl zararı zarar olarak kabul edilmeyecektir.

b) Geçici vergi dönemleri de dahil olmak üzere 2021 ve 2022 hesap dönemleri (kendilerine özel hesap dönemi tayin edilenlerde 2022 ve 2023 yılında biten hesap dönemleri itibarıyla) ile 2023 hesap dönemi geçici vergi dönemlerinde VUK’un mükerrer 298/A maddesi kapsamındaki enflasyon düzeltmesine ilişkin şartların oluşup oluşmadığına bakılmaksızın mali tablolar enflasyon düzeltmesine tabi tutulmayacaktır.

c) VUK’un mükerrer 298/Ç maddesinin uygulaması (sürekli yeniden değerleme uygulaması) açısından, yukarıda enflasyon düzeltmesinin yapılmayacağı belirtilen dönemler enflasyon düzeltmesi şartlarının gerçekleşmediği dönem olarak değerlendirilecektir. Başka bir deyişle, 2021 ve 2022 hesap dönemleri (kendilerine özel hesap dönemi tayin edilenlerde 2022 ve 2023 yılında biten hesap dönemleri itibarıyla) ile 2023 hesap dönemi geçici vergi dönemlerinde sabit kıymetlere yönelik sürekli yeniden değerleme uygulaması yapılabilecektir.

d) Yukarıdaki maddelerde yer verilen hükümler, VUK’un mükerrer 298/A-9 maddesi kapsamında   münhasıran sürekli olarak işlenmiş; altın, gümüş alım-satımı ve imali ile iştigal eden mükellefler bakımından geçerli olmayacaktır.

e) Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esasları belirlemeye Hazine ve Maliye Bakanlığı yetkilidir.

2023 hesap dönemi ve enflasyon düzeltmesi şartlarının gerçekleşmesine bağlı olarak 2024 ve sonraki hesap dönemlerine (geçici vergi dönemleri dâhil) ilişkin olarak enflasyon düzeltmesine tabi tutulacak finansal tabloların ve Vergi Usul Kanunu’nun mükerrer 298. maddesinin (A) fıkrası ile geçici 33. maddesine göre yapılacak düzeltme işlemlerinin usul ve esaslarının belirlenmesi amacıyla Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından 24 Kasım 2023 tarihinde web sitesinde Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği Taslağı yayımlanmıştır. Bu çalışmada Tebliğ Taslağı kapsamında enflasyon düzeltmesi ile ilgili genel bilgilendirme yapılacaktır.

III- ENFLASYON MUHASEBESİNİN TANIMI

Muhasebe literatüründe üzerinde mutabık kalınmış bir enflasyon muhasebesi tanımı bulunmamaktadır. Birçok yazar tarafından farklı şekillerde enflasyon muhasebesi tanımı yapılmıştır. Bu tanımlar çerçevesinde enflasyon muhasebesini şu şekilde tanımlayabiliriz:

Enflasyon muhasebesi, tarihi maliyetler üzerinden yapılan muhasebe kayıtlarına dayanılarak hazırlanan finansal tablolarda raporlanan varlık ve yükümlülüklerde yüksek enflasyonun meydana getirdiği değer sorunlarının çözülmesine imkân veren muhasebe sistemidir. Yüksek enflasyon nedeniyle işletmenin ger&ccedi…