Yazarlar: Feyzullah DURGUT*
                Kadri SEYFİ**

I- GİRİŞ

Gelir Vergisinde tam ve dar mükellefiyet olmak üzere, iki farklı vergileme esası belirlenmiştir. Ülkemiz vatandaşı olan, ancak uzun yıllardır başka ülkelerde yaşanan kişilerin bu esaslardan hangisine göre vergilendirileceği 210 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği’nde açıklanmıştır. Tebliğ’de yapılan açılamalara göre, yurt dışında oturma veya çalışma izni bulunan vatandaşlarımız Türkiye’de elde ettikleri gelirleri nedeniyle dar mükellefiyet esasında vergilendirilecektir. Vergi hukukumuzda, menkul sermaye iratlarının vergilendirilmesinde, tevkifat usulü benimsenmiş, dar mükellefler için tevkif yoluyla ödenen vergi nihai vergi olarak belirlenmiş, bu kazançlar beyan dışı bırakılmıştır. Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı dar mükellef gerçek kişiler elde ettikleri ve vergisi tevkif suretiyle alınmamış menkul sermaye iratları için yıllık beyanname verilmesini gerektirmeyen durumlarda, bu kazançlarını münferit beyanname ile beyan edeceklerdir. Bu durumda, kazanç üzerinden vergi hesaplanırken mukimi oldukları devletler ile imzalanan Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmalarındaki hükümlerin dikkate alınması gerekmektedir.

Gelir Vergisi Kanunu’na göre; gelir vergisi mükellefleri gerçek kişiler olup, tam ve dar mükellef olarak ikiye ayrılmıştır. Tam mükellef gerçek kişiler, Türkiye içinde ve dışında elde ettikleri gelirlerin tamamı üzerinden, dar mükellef gerçek kişiler ise, sadece Türkiye’de elde ettikleri gelir üzerinden vergilendirilmektedir.  Tam mükellefiyet esasında vergilendirilecek kişiler Kanun’un 3. maddesinde ikametgâh ve tabiiyet esası dikkate alınarak belirlenmiştir. Dar mükellefiyet esasına göre vergilendirilecek kişiler ise Kanun’un 6. maddesinde açıklanmıştır. 210 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği’nde, yurt dışında oturma veya çalışma izni bulunan vatandaşlarımızın Türkiye’de elde ettikleri gelirleri nedeniyle tam mükellefiyet esasında mı yoksa dar mükellefiyet esasında mı vergilendirileceklerine ilişkin açıklamalara yer verilmiştir. Ayrıca yurt dışında yaşayan vatandaşların bulundukları (mukimi oldukları) ülkeler ile yapılan çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmaları kapsamında nasıl vergilendirileceklerine ilişkin değerlendirmelere aynı Tebliğ’de yer verilmiştir.  Ülkemizin taraf olduğu çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmalarının 11. maddesinde faiz gelirlerinin vergilendirilmesine ilişkin esaslar düzenlenmiştir. Çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmaları çerçevesinde dar mükellefiyete tabi Türk vatandaşlarının faiz gelirlerinin vergilendirilmesine ilişkin yasal mevzuat ve değerlendirmeler ile, Bulgaristan Cumhuriyeti ile Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı (İngiltere) ile imzalanan çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmaları kapsamındaki örnek vergi hesaplamalarına makalenin ileriki bölümlerinde yer verilmiştir.

II- YURT DIŞINDA OTURMA VE ÇALIŞMA İZNİ BULUNAN TÜRK VATANDAŞLARININ VERGİLENDİRME ESASLARI

Yurt dışında oturma veya çalışma izni bulunan vatandaşlarımızın Türkiye’de elde ettikleri gelirleri nedeniyle tam mükellefiyet esasında mı yoksa dar mükellefiyet esasında mı vergilendirileceklerine ilişkin olarak,  210 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği’nde[1] açıklamalar yapılmıştır.

Yurt dışında oturma veya çalışma izni bulunan vatandaşlarımızın kişisel ve ekonomik ilişkileri Türkiye’den ziyade bulundukları ülkelerde yoğunlaşmıştır. Öyleki bunların önemli bir kısmı bulundukları ülkenin vatandaşlığına geçmiştir. Bu durumda, gelir vergisi uygulaması açısından, yurt dışında oturma veya çalışma izni bulunan vatandaşlarımızın ikametgâhlarının bulundukları ülkede olduğunu kabul etmek gerekmektedir.

Öte yandan, yurt dışında yaşayan vatandaşlarımızın bulundukları ülkelerin çok büyük bir kısmıyla yapılan çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmaları yürürlüktedir.