Yazar: Haldun DARICI*

E-Yaklaşım / Eylül 2024 / Sayı: 381

I- GİRİŞ

Ülkemizde yakın dönemde (2022-2024) merkezi yönetim bütçesini etkileyen önemli gelişmeler yaşanmıştır. Bunlar, geçtiğimiz yıl yaşadığımız büyük deprem felaketi, yine geçtiğimiz yıl ve bu yıl yapılan seçimler ve yüksek enflasyon olarak belirtilebilir. Bu gelişmeler, ilgili kanunlarda yeni düzenlemeler, değişiklikler yapılmasına dolayısıyla bütçenin harcama ve gelir tarafında da önemli gelişmelere neden olmuştur.

Bütçenin harcama tarafında, örneğin bir taraftan son iki yılda ek ödenek kanunları çıkarılırken, diğer taraftan da EYT gibi konularda düzenlemeler yapıldığı görülmüştür. Vergisel alanda ise, harcamalardaki büyümelerin karşılanması amacıyla, son iki yılda iki önemli vergi paketi çıkarılmıştır. Harcama tarafında ek ödenek kanunları çıkarılırken, gelir tarafında ek vergilerin ihdas edilmesi de söz konusu olmuştur. Gelinen nihai aşamada ise tasarruf tedbirlerine başvurulduğu, bu amaçla yasal ve idari düzenlemelere gidildiği görülmektedir.

Yaşanan gelişmeler ile bunlara karşı alınan tedbirlerin, günümüz bütçelerini olduğu gibi önümüzdeki dönemlerdeki bütçeleri de etkileyeceği değerlendirilmektedir. Bu itibarla, bütçeyi etkileyen söz konusu gelişmeler, alınan önemli tedbirler ve bunların sonuçları inceleme konusu yapılmıştır. Çalışmanın amacı, son iki-üç yıllık dönemdeki önemli gelişmelerin topluca ortaya konulması ve bu gelişmelerin sonuçlarının değerlendirilmesidir. Bu çerçevede önce harcamalar daha sonra da gelirlerle ilgili önemli bulunan bazı gelişmelere yer verilecek müteakiben de bu gelişmelerin sonuçları değerlendirilecektir.

II- HARCAMALAR

A- KAHRAMANMARAŞ/HATAY DEPREMLERİ VE DEPREM HARCAMALARI

Ülkemizde 6 Şubat 2023 ve 20 Şubat 2023 tarihlerinde merkez üssü Kahramanmaraş ve Hatay illeri olan üç büyük deprem gerçekleşmiştir([1]). Söz konusu depremler toplam 11 ilimizde büyük yıkımlara neden olmuştur. Depremler nedeniyle yarım milyondan fazla bina hasar görmüş, 53.537 kişi hayatını kaybetmiştir. Strateji ve Bütçe Başkanlığı’nın hazırladığı rapora göre, yıkımın Türkiye ekonomisine yükü yaklaşık 2 trilyon TL (103,6 milyar dolar) olarak tahmin edilmiştir. Dolayısıyla söz konusu depremler, son yüzyılda yaşanan afetler arasında en büyük can ve mal kaybına yol açan depremler arasında yerini almıştır.

Büyük depremlerin yarattığı hasarlarının karşılanması amacıyla 23 Temmuz 2023 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan ek bütçe kanunu çıkarılmış ve deprem harcamaları için 540 milyar ödenek tahsis edilmiştir. Ayrıca bütçe içerisinde yıl içerisinde yapılan muhtelif aktarmalarla birlikte 2023 yılında bütçeden yapılan deprem kaynaklı harcamalar toplam 959 milyar TL olmuştur.

2024 yılı bütçesinde ise deprem kaynaklı harcamalar için 1.028,3 milyar TL ödenek ayrılmıştır. Bu miktarın 649,7 milyarı deprem konutlarının yapımı için TOKİ’ye aktarılacak olup 151,4 milyarı deprem bölgesindeki altyapı hasarının onarımı için, kalan 227,2 milyarı ise diğer çeşitli giderler için kullanılacaktır.

Sözü edilen deprem harcamalarının/ödeneklerinin bütçeye olan etkilerinin belirtilmesi amacıyla her iki yıldaki toplam bütçe giderleri ve deprem kaynaklı harcamalara aşağıdaki tabloda birlikte yer verilmiştir.  

(Milyar TL)