Yazar: Talha BAKIRCIOĞLU*

E-Yaklaşım / Ağustos 2023 / Sayı: 368

I- GİRİŞ

Türkiye, gelişmekte olan ülkeler arasında yer alan bir ülke olarak çoğunlukla yüksek çalışma süreleri üzerinden yürütülen bir çalışma hayatına sahiptir. Dolayısı ile birçok işyerinde çalışanlar normal çalışma sürelerine ek olarak fazla çalışma yapmakta hatta normal çalışma süreleri ülkemiz yasalarına göre standart süre olan haftalık 45 saatin üzerinde belirlenebilmektedir.

Fazla çalışmanın yönetilmesi ile ilgili olarak ise uygulamada işverenler çalışanlar ile fazla çalışma ücretinin aylık ücrete dahil olduğu iş sözleşmeleri yapabilmektedirler. Fakat söz konusu sözleşmelerin geçerliliği önem arz etmekte ve tartışılmaktadır. İşin niteliği gereği bazı işgörenler için bu tarz sözleşmeler yapılabilir olmakla birlikte uygulamada söz konusu sözleşmeler amaca uygun şekilde düzenlenmemekte ve Yasaların getirmiş olduğu hükümleri dolanmayı amaçlayan işleve sahip olabilmektedirler. Bu noktada yazımızda; ülkemiz Yasalarına göre çalışan özelinde yıllık fazla çalışma üst sınırı olan 270 saate kadar yapılan fazla çalışmaların dahil olduğu iş sözleşmelerinin geçerliliğine yönelik görüş ve öneriler paylaşılacak ve belirli bir bakış açısı sağlanmaya çalışılacaktır.

II- İLGİLİ MEVZUAT HÜKÜMLERİ

Konuya ilişkin ülkemiz mevzuatında herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. Fakat 4857 sayılı İş Kanunu’nun 41. maddesinde belirtilen; “Ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle fazla çalışma yapılabilir. Fazla çalışma, Kanunda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık kırkbeş saati aşan çalışmalardır… Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir…Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında bir saat onbeş dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir… Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda ikiyüzyetmiş saatten fazla olamaz.” hükümler ile;

4857 sayılı İş Kanunu’na İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği’nin 4. maddesinde belirtilen“Fazla çalışmanın her saati için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen tutarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir..” hükümlere değinilmesi gerekmektedir.

Görüleceği üzere Kanun ve yönetmelik ile fazla çalışma, haftalık 45 saati aşan çalışmalar olarak tanımlanmış ve ücretlendirilmesi normal çalışma saat ücretine ek olarak zamlı şekilde (fazla çalışmanın istisna olması gerektiğine yönelik olarak-işveren için ek ve zamlı bir maliyet getirmesi çalışanın dinlenme hakkına yönelik bir uygulamadır) belirlenmiştir. Aynı zamanda fazla çalışmanın standart şekilde sanki kullanılması gereken bir hak olacak şekilde (yılda 270 saate kadar yaptırılması gereken bir fazla çalışma hakkı) yaptırılmasını önlemek adına belirli şartlar nezdinde yapılması öngörülmüş ve “Ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle…” yapılması gerektiğine vurgu yapılmıştır. Fakat yine burada Yasa koyucu bir sınır getirerek işçi bazında yıllık 270 saatlik bir sınır getirmiştir. Söz konusu sınır tarafımızca takvim yılı…