Yazar: Haldun DARICI*

E-Yaklaşım / Ağustos 2023 / Sayı: 368

I- GİRİŞ

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından Mayıs ayı sonunda yapılan açıklamalara göre, 2023 yılının birinci çeyreğinde Gayrisafi Yurt İçi Hasıla (GSYH) yüzde 4 oranında artarken, hane halklarının tüketim harcamaları da sabit fiyatlarla yüzde 16,2 oranında artmıştır. Bu çerçevede harcama yöntemiyle GSYH bileşenlerinin büyüme hızlarına bakıldığında büyümeye en büyük katkının sözü edilen tüketim harcamalarından geldiği anlaşılmaktadır. Öte yandan tüketim harcamalarının son iki yılda da yüzde 15,1 ve 19,7 oranlarında artmış olduğu dikkate alındığında, ülkemizde tüketim harcamalarındaki artışların içerisinde bulunduğumuz yılda da devam etmekte olduğunu vurgulamak uygun olacaktır.

Tüketim harcamalarımızın bu şekilde 2021 yılından itibaren devam eden yüksek seyri, vergi gelirlerimizi ve özellikle harcamalar üzerinden alınan KDV, ÖTV gibi vergilerimizi nasıl etkilemiştir? Çalışmanın ana konusu belirtilen bu hususun incelenmesi olmuştur. Ancak bu konu değerlendirilirken, ilgisi nedeniyle harcama yöntemiyle GSYH içerisinde yer verilen tüketim harcamalarının mahiyeti ve özellikleri ile bunların büyümeye etkileri üzerinde de durulmuştur. Ayrıca önemi nedeniyle hanehalklarının 2022 yılı tüketim harcamalarının dağılımına da yer verilmiştir. Dolayısıyla çalışmanın iki temel konusu tüketim harcamalarımızdaki gelişmeler ile bu harcamaların vergi gelirleri üzerindeki etkileri olmuştur.

Çalışmada öncelikle büyüme ve tüketim harcamalarındaki gelişmelere değinilecek, ikinci bölümde ise bu gelişmelerin vergi gelirlerine etkileri değerlendirilecektir.

II- HARCAMA YÖNTEMİYLE GSYH VE TÜKETİM HARCAMALARI

Bilindiği üzere Harcama Yöntemi ile GSYH bileşenleri; hanehalklarının nihai tüketim harcamaları([1],[2]), Devletin nihai tüketim harcamaları, Gayrisafi Sabit Sermaye Oluşumu, mal ve hizmet ihracatı ile mal ve hizmet ithalatı (eksi) kalemlerinden oluşmaktadır. Bu çerçevede harcama yöntemi ile GSYH’nin, bir ekonomide tüketim ve yatırıma yönelik olarak yapılan harcamalar ile ihracat ve ithalat farkından oluştuğu belirtilebilir.

Çalışmanın giriş kısmında da belirtildiği üzere 2023 yılının birinci çeyreğinde GSYH yüzde 4 oranında artmıştır. Harcama yöntemiyle GSYH bileşenlerinin büyüme hızları da şöylece gerçekleşmiştir: hanehalklarının tüketim harcamaları yüzde 16,2, Devletin nihai tüketim harcamaları % 5,3, gayrisafi sabit sermaye oluşumu % 4,9, mal ve hizmet ithalatı % 14,4 oranında artarken, mal ve hizmet ihracatı binde 3 azalmıştır. Bu bileşenler içerisinde büyümeye en büyük katkı, sabit fiyatlarla yüzde 16,2 oranında artış gösteren hanehalklarının tüketim harcamalarından gelmiştir.