Yazar: Fahrettin YÜKSEK*

E-Yaklaşım / Aralık 2023 / Sayı: 372

I- GİRİŞ

Çalışma hayatında özellikle kalifiye meslek mensubu sigortalılar açısından prime esas kazançların Sosyal Güvenlik Kurumu’na eksik bildirilmesinin önlenmesi, asgari ücret ayrımı yönünden çalışanları niteliğine göre çeşitlendirmek vasıflı çalışan ile diğer çalışanları ayırmak ve meslek koduna göre asgari ücret ayarlaması yoluna gitmek, sigortalılarla ilgili olarak “meslek-ücret” ilişkisi kurarak gerekli analiz ve incelemeleri daha sağlıklı bir şekilde yapılabilmesi, çıraklık, kalfalık ve ustalık belgesi alırken mesleki eğitim kurumlarınca aranan belirli kıdem şartlarının tespiti, çalışanların iş değişikliklerinde yeni işverenin işe aldığı personelinin tecrübe tespiti ülke çapında istihdamı izleyen ve politikalar geliştiren ilgili kamu kurum ve kuruluşlarına istatistiki bilgiler sunup kullanılabilecek veriler sağlayan, 15 yıla yakın süredir hayatımıza girmekle birlikte 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na eklenen bir maddeyle 2018 Ocak ayı itibariyle usulüne aykırı işlem tesisi durumunda idari para cezası yaptırımı gerektiren sigortalıların meslek kodu bildirimleri konusunda makalemizde işverenlerin bilmesi gereken ayrıntılar üzerinde durulacaktır.

II- YASAL MEVZUAT VE KONUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ

5510 sayılı Kanun’un 102. maddesinin birinci fıkrasının (n) bendinde; “Muhtasar ve prim hizmet beyannamesinde, sigortalıların işyerlerinde fiilen yaptıkları işe uygun meslek adı ve kodunu, gerçeğe aykırı bildiren her bir işyeri için aylık asgari ücreti geçmemek üzere meslek adı ve kodu gerçeğe aykırı bildirilen sigortalı başına asgari ücretin onda biri tutarında idari para cezası uygulanır” hükmü yer almaktadır.

Bu bakımdan; muhtasar ve prim hizmet beyannamesinde, sigortalıların işyerlerinde fi­ilen yaptıkları işe uygun meslek adı ve kodunu, gerçeğe aykırı bildiren her bir işyeri için, aylık asgari ücreti geçmemek üzere, meslek adı ve kodu gerçeğe aykırı bildirilen sigortalı başına asgari ücretin onda biri tutarında idari para cezası uygulanacak olup söz konusu idari para cezaları işyeri bazında ve her bir beyanname dönemi için uygulanmaktadır.

Ülkemizde kullanılan meslek kodları, Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) tarafından geliştirilen ISCO-08’in ülkemiz işgücü piyasasına uyumlu hale getirilmesi amacıyla Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) ve Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü (İŞKUR) tarafından oluşturulan 6 haneli kodlar olup bu kodlarda istihdam piyasasının ihtiyaçlarına göre sık sık güncellemeler yapılmaktadır.

Bilhassa yapılan şikayetler neticesinde Sosyal Güvenlik Denetmenlerince işyerlerine ilişkin yapılan denetim veya incelemeler esnasında, sigortalıların fiilen yaptıkları işe uygun meslek kodları üzerinden bildirilip bildirilmediği kontrol edilmekte özellikle kalifiye meslek mensubu sigortalıların SGK’nın prim kaybına zemin hazırlayacak şekilde daha niteliksiz mesleklerden bildirilmesi durumlarına ve özellikle gerekli eğitim düzeyi ve beceri seviyesi yüksek olan “1-Yöneticiler”, “2-Profesyonel meslek mensupları” ve “3-Teknisyenler, teknikerler ve yardımcı profesyonel meslek mensupları” gibi kalifiye meslek gruplarındaki sigortalıların, daha vasıfsız meslekleri içeren 4, 5, 6, 7, 8 ve 9 ile başlayan meslek kodlarından bildirilmesi durumlarına dikkat edilmektedir. Örneğin özel bir sağlık kuruluşunda 2212.13 kodlu çocuk alerji uzmanı olarak çalışan sigortalının 5329.01 kodlu hastane hizmetlisi olarak bildirilmesi veya özel bir şirkette 2144.09 kodlu nükleer enerji mühendisi olarak çalışan sigortalının 9332.10 kodlu beden işçisi olarak bildirilmesi gibi durumlarda, işverenin art niyetli olarak gerçeğe aykırı bildirimde bulunması durumu oldukça net bir şekilde ortaya çıkmaktadır.

Diğer taraftan kodlarının ait olduğu gruplar (4’lü kademeye kadar) çok sık değişmemekle birlikte İŞKUR tarafından belirlenen 6’lı detaylı kodlar daha sık güncellenmekte ve değişmektedir. Bu nedenle işverenlerin sigortalılara ilişkin detaylı meslek kodlarını bildirmelerinde hata yapmaları söz konusu olabilmektedir. Bu tür durumlarda ilgili sigortalının yaptığı işe uygun 4’lü meslek birim grubu kodunun doğru bildirilmesi genel olarak yeterli görülmektedir. Örneğin bir ilkokulda 2341.05 kodlu ilköğretim matematik öğretmeni olarak çalışan sigortalının, 2341 meslek birim grubunda yer alan herhangi bir meslek kodundan bildirilmesi durumunda bildirim yeterli kabul edilmektedir.

Sigortalının işyerinde fiilen yaptığı işin; sigortalının diploması, sertifikası veya iş sözleşmesinde belirlenen pozisyon ile farklılık göstermesi halinde, fiilen yapılan iş esas alınmakta olup örneğin mühendis diplomasına sahip bir sigortalının belediye işyerinde park-bahçe işçisi olarak sözleşme yapması ancak fiilen büro personeli olarak çalıştırılması durumunda, büro personeline uygun meslek kodundan bildirilmesi gerekmektedir.

Sigortalının işyerinde birden fazla görevi yürütmesi halinde; sigortalının işyerindeki ağırlıklı olarak yürüttüğü ana görevi dikkate alınmalı, bu görevleri eşit veya birbirine yakın şekilde yürütmesi halinde ise bu görevlerden her hangi birine ait meslek kodu ile SGK’ya bildirilmiş olması yeterli kabul edilmektedir.

İşvereni tarafından Sosyal Güvenlik Kurumu’na çalıştığı işyerinde yaptığı gerçek iş dışında başka işe ait meslek kodu ile bildirilen çalışan ne yapmalıdır sorusuna gelirsek; Bu durumda sigortalı, işverenden yada muhasebecisinden hatalı bildirimin düzeltilmesini isteyebilir, düzeltme yapılmaması halinde ise farklı kanallardan her hangi biri yoluyla Sosyal Güvenlik Kurumu’na şikayette bulunabilecektir. Gerek meslek kodu ilk işe giriş tarihi itibariyle hatalı bildirilen, gerekse işyerinde sigortalının yaptığı işi değiştiği için daha önce bildirilmiş olan meslek kodu geçersiz hale gelen çalışanlarla ilgili meslek kodu düzeltme işlemleri SGK’ya gitmeye gerek kalmaksızın e-bildirge sistemi üzerinden rahatlıkla yapılabilmektedir. Sigortalı ile ilgili geçmişe dönük olarak meslek adı ve kodu değişikliğine dair talepte bulunulması halinde, işverenin talebi denetime sevk edilmeksizin SGK’nın ilgili ünitesince işleme alınmakta işverene 5510 Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 102. maddesinin birinci fıkrasının (n) bendi kapsamında herhangi bir idari para cezası uygulanmamaktadır.

Meslek kodu bildiriminin gereceği yansıtmamasının Sosyal Güvenlik Kurumu’nca tespiti durumunda, işverenlerin idari para cezası uygulamaları yönünden karşılaşacağı yaptırımlara gelecek olursak konuyu örneklerle açmakta fayda görmekteyiz.

Örnek 1: M.Y. ünvanlı işyerinde çalıştırılan 7 sigortalının, 2023 Ekim ayına ilişkin muhtasar prim ve hizmet beyannamesinde meslek adı…