Çifte maaş bağlanabilir mi?

Soru: Eşim sigortalıyken vefat etti. Babam da geçen yıl Bağ-Kur’a tabi bir iş yaparken yaşamını yitirdi. Bana her ikisinden de aylık bağlanır mı?

Cevap: Sosyal güvenlik sistemimizde en çok merak edilen konulardan biri, sigortalının ölümü halinde geride kalanlara aylık bağlanıp bağlanmayacağıdır. Sorular da genelde “hem anne-baba hem de eşten maaş alınabilir mi?” noktasında yoğunlaşıyor. Ölenin eşine dul aylığı, çocuklarına ise “yetim aylığı” bağlanmakta.

Ölüm aylığı konusunda 1 Ekim 2008, önemli bir tarih ve dönüm noktası. Hem anne-baba hem de eşten ölüm aylığı bağlanabilmesi için 1 Ekim 2008 öncesi şart, ölen sigortalılardan birinin farklısigorta türünde olmasıydı. Eşi Emekli Sandığı’na bağlı yani devlet memuruyken ölen, babası veya annesi de Bağ-Kur’luyken vefat eden bir kadın, hem eşinden hem de anne veya babasından ölüm aylığı alabilir.

Ancak eş ve baba, ikisi de Emekli Sandığı veya her ikisi de SSK ya da Bağ – Kur’luyken ölmüşlerse, o zaman geride kalan eşe iki ölüm aylığı birden bağlanamaz. Sadece biri bağlanır ve iki aylıktan yüksek olanını tercih etme hakkı tanınır.

2008 sonrası kapsam daraldı

1 Ekim 2008 sonrası bağlanan dul ve yetim aylıklarında koşullar değişti. Artık geride kalan eş veya çocuk, dul ve yetim aylığını birarada alamıyor. Eşten ölüm aylığı alınırken, dul eşin çalışmıyor olması ve kendi sigortalılığı nedeniyle geliri bulunmaması da gerekiyor. Bu konuda bir koşul daha var: Eğer dul eş yeniden evlenirse, aylığı kesilir.  

Geride kalan çocukların yetim aylığı alabilmesi için de koşullar var. Çalışmamak, emekli olmamak veya sürekli iş göremezlik geliri bağlanmamış olması gibi. Geride kalan kız-erkek çocuklar konusunda pozitif ayrımcılık uygulanıyor. Erkekler yetim aylığını 18 yaşını, lise ve dengi eğitimgörüyorsa 20 yaşını, yükseköğrenim görüyorsa 25 yaşını geçinceye kadar alabiliyor. Kız çocuklarsa evlenmedikleri sürece, yaş sınırı olmadan ölüm aylığından yararlanabiliyor.

Fazla mesainin sınırı var

Soru: Belediyeye ait bir işyerinde çalışıyoruz. Sürekli fazla mesai yapıyoruz. Ne mesai ödüyorlar, ne de mesailer bitiyor. Ne yapmamız gerekiyor?

Cevap: Yasaya göre bir çalışan, haftada en fazla 45 saat çalışabilir. İşçi, fazla çalıştırıldığı her 1 saat için normal saat ücretinin en az yüzde 50’sini hak eder. İşveren iyi niyetliyse veya çalışanlar sendikalıysa, bu yüzde 50, daha yukarı çekilebilir. Ne var ki kesinlikle yüzde 50’nin altına inilemez.

Bu nedenle sizin de en az bu kadar fazla ücret hakkınızın doğmuş olması gerekir. İşveren bu hakkınızı vermiyorsa, en hızlı ve çözüm alabileceğiniz yöntem “Alo 170” hattını kullanmak. Buraya şikayette bulunurken işinizden olma korkusu yaşamanıza gerek yok. Çünkü isim vermeden de, sadece işyerinin unvan ve adresini bildirerek derdinizi anlatabilirsiniz. Çalışma Bakanlığı, şikayetleri en kısa sürede ilgili denetim birimlerine yönlendirip, işyerine müfettiş yolluyor. Ayrıca Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüklerine de şikayette bulunulabilir.

En çok 270 saat mesai

Bununla birlikte, bir işçiye yıl içinde en çok 270 saat fazla mesai yaptırılabilir. Bunun üzerinde mesai yaptırılması yasak. Süre aşılırsa, çalışan, iş sözleşmesini kıdem ve ihbar tazminatlarının yanında, hak ettiği izin paralarını da alarak, işinden kendi isteğiyle ayrılabilir. Çünkü bu durum çalışana haklı sebeple iş sözleşmesini sona erdirmesi hakkı verir. Öte yandan fazla mesai ücretleri ödenmezse, iş mahkemesinde dava açılır ve yapılan fazla mesai eldeki belge, yazılı kanıt, şahitlerle ispat edilirse geçmişe ait mesailer çalışana faiziyle ödenir.

Ayrıca işçi, fazla mesai karşılığı işvereninden para yerine serbest zaman da isteyebilir. Böyle bir durumda işveren, işçiye fazladan çalıştırdığı her 1 saat için 1 saat 30 dakika vermek zorunda. Son bir kaç husus daha:

–  30 dakikadan az yapılan fazla mesailer 30 dakika, 1 saatten az fazla mesailer de 1 saat olarak değerlendirilir. Çalışanlar bordrolarını kontrol etmeli.

–  İşverenler, fazla mesai ve fazla sürelerle çalışma için işçilerinden her yılbaşı yazılı onay almak zorunda. Aksi halde ağır idari para cezalarıyla karşılaşabilirler.

–  Çalışanlar fazla mesai için 5 yıl içinde dava açabilir. Ücret alacaklarında zamanaşımı 5 yıl olduğundan, fazla mesailer konusunda dava açabilmek için bu süreyi geçirmemeli.

Milliyet Gazetesi – 21.08.2014