Kıdem Tazminatını Patron değil Fon ödeyecek

|Posta Gazetesi| |17.09.2011|

Son aylarda kıdem tazminatının değiştirilmesi sürekli gündemi işgal ediyor. Kalkınma Bakanı Cevdet Yılmaz’ ın  dün basına yansıyan açıklamaları konuyu tekrar gündeme taşıdı.  Açıklamalara göre, kıdem tazminatının değiştirilmesine ilişkin çalışmalar, tüm hızıyla devam ediyor. Çalışmalar en geç yılsonunda kadar bitirilecek. Ve yeni yasama yılında düzenlemeler yasalaştırılacak. Düşünülen değişiklikleri aşağıdaki başlıklar altında özetleyebiliriz.  

Kıdem tazminatı neden değiştiriliyor

Kıdem tazminatı;

► İşsizliğin azaltılması,

► İş gücü piyasası esnekleştirilmesi,

► Daha etkin bir işgücü piyasasının oluşturulması,

► Verimlilik artırılması,

► Kıdem tazminatından dolayı işveren yeni işçi almayarak,  mevcut işçiye fazla çalışma yaptırıyor. Bu durum giderilecek ve mevcut çalışanlar daha az çalışması,

► İşverenin rahatlatılması,

► Çalışanın kıdem tazminatı hakkının güvence altına alınması,

Amacıyla değiştiriliyor.

Yeni sistem nasıl işleyecek

Mevcut uygulamada kıdem tazminatını işveren ödüyor. Yapılacak değişiklikle; işsizlik sigortası fonu gibi bir fon oluşturulacak ve kıdem tazminatını hak eden işçi kıdem tazminatını işverenden değil, bu fondan alacak. Sistem özetle şu şekilde işleyecek.

► İşsizlik sigortasına benzer bir, “kıdem tazminatı fonu” kurulacak.

► Fonunun müstakil yönetimi olacak. Fonu yönetim işletecek. Yönetim kamudan oluşacak.

► Fon her işçi adına bankada kıdem tazminatı hesabı açacak.

► İşveren kıdem tazminatı olarak belirlenecek olan parayı, her ay işçi adına açılacak olan banka hesabına yatıracak.

► Fon yönetimi, işçi hesaplarına yatırılan paraları, para piyasalarında nemalandıracak.

► İşçiler kendi hesabını her zaman takip ederek, birikimlerinin hangi tutara ulaştığını izleyebilecekler.

► İşinden kıdem tazminatı alacak şekilde ayrılan işçi, belirlenecek usul ve esaslarda 

kıdem tazminatı hesabında biriken parayı alacak.

Avusturya modeli nedir?

Bakan Cevdet Yılmaz’ın halen uygulanmakta olan kıdem tazminatının kaldırılacağı ve yerine Avusturya modelini getirileceği yönündeki açıklamaları basında yer aldı. Ancak bakan daha sonra bir TV kanalında, Avusturya modelinin getirileceğini söylemediği beyan etti.  

Avusturya, kıdem tazminatını Haziran 2002 ayında değiştirdi ve yeni kıdem tazminatı yasasını 1 Ocak 2003 tarihiden itibaren yürürlüğe koydu. İşveren kesiminin getirilmesini istediği modelde kıdem tazminatı, Avusturya’da  şu şekilde uygulanıyor.

► Kıdem tazminatı için bir fon kuruldu.

► İşveren sigorta primi gibi, fonun işçi adına açtırdığı banka hesabına her ay kıdem tazminatı olarak para yatırıyor.

► Kıdem tazminatı olarak işveren işçi ücretinin yüzde 1.53 ü kadar para yatırıyor.

► Hesapta biriken paralar, kurulan 9 özel şirketçe, finans piyasası düzenleyici kurumların denetim ve gözetimi altında para piyasalarında nemalandırıyor.

► İşçinin iş akdi kıdem tazminatını alacak şekilde sonlandırıldığında, işçi isterse hesabında biriken kıdem tazminatını ve nemasını çekebiliyor.

► İşçi işten ayrıldığında hesabında biriken kıdem tazminatını çekmezse parası hesapta nemalandırılmaya devam ediyor. Tekrar işe girdiğinde yeni işveren aynı hesaba kıdem tazminatı için para yatırıyor.

► İşçi emekli olduğunda, hesabında biriken kıdem tazminatı ve nemalarının tamamını alabildiği gibi, emekli aylığı gibi her aylık ödemeler halinde ödenmesini tercih edebiliyor.

► Ayrıca işçi statüsünden çıkan kişi beş yıl sonra hesabında biriken parayı çekebiliyor.

Avusturya modeli Türkiye’de uygulanabilir mi?

Avusturya modelinin Türkiye’de uygulanıp uygulanamayacağı, işverenin kıdem tazminatı olarak işçi hesabına yatıracağı paranın tutarına bağlı.  Bugün işçi; bir yıl çalışması karşılığı, en son aldığı brüt ücret tutarında kıdem tazminatı almaktadır. Bu işçinin, aylık ücretinin yüzde 8.33 ü kadar kıdem tazminatı aldığı anlamına geliyor. Oysa Avusturya’da  aylık ücretin yüzde 1.53 kadar kıdem tazminatı ödenmektedir. Eğer Türkiye’de de aylık ücretin yüzde 1.53 ü kadar  kıdem tazminatı ödenecekse, bu kıdem tazminatı yüzde 81.6  oranında düşürülecek demektir.

Örneği somutlaştırırsak, bugün asgari ücretle çalışan işçi, bir yıl çalışması karşılığında 837 TL kıdem tazminatı almaktayken,  Avusturya modeline göre, bir yıl için yaklaşık 154 TL kıdem tazminatı alır. Bir yıl için 837 TL kıdem tazminatı yerine 154 TL alınması, kıdem tazminatının yüzde 81.6 azaltılması anlamına gelir’ ki, işçi kesimi bunu asla kabul etmez. Zorlama olursa da çalışma barışı bozulur ve büyük kaos doğar.  

Cevap bekleyen kritik sorular

Kıdem tazminatında yapılması düşünülen değişiklikte ana hatlar ortaya çıkmış durumda. Ancak asıl işçiyi ilgilendiren ve işin ruhunu oluşturan detaylar belirsiz. Aşağıdaki kritik soruların cevabı henüz ortada yok?

► Fona işçi adına hangi oranda veya tutarda para yatırılacak?

► Bugün askere giden erkek işçi, kıdem tazminatını alabiliyor. Yeni sistemde de alabilecek mi?

► Bugün evlenen kadın işçi, bir yıl içinde işten ayrıldığından kıdem tazminatı alabiliyor. Yeni sistemde de alabilecek mi?

► Bugün iş akdi işverence haksız yere fesih edilen işçi, kıdem tazminatı alabiliyor. Yeni sistemde de alabilecek mi?

► Bugün iş akdini haklı nedenle fesih eden işçi, kıdem tazminatı alabiliyor. Yeni sistemde de alabilecek mi?

► Bugün 15 yıl sigortalılık süresi ve 3600 gün prim ödemesi olan işçi, kıdem tazminatı alabiliyor. Yeni sistemde alabilecek mi?

Yeni sistem işçiye ne getirecek ne götürecek

Getirilmesi düşünülen yeni kıdem tazminatı uygulaması, “kazanılmış haklarda geriye gidiş olmadığı sürece” işçinin lehine. Bakan çalışanların yüzde 7 sinin kıdem tazminatı alabildiğini açıkladığına göre, çalışanlardan yüzde 93 ü, o veya bu nedenle kıdem tazminatı alamıyor. Kıdem tazminatı fonu kurularak, hak edenlerin tazminatını fondan alacak olması, işçinin tazminatını güvence altına alır. Ve çalışanın yüzde 100 ünün kıdem tazminatı almasını sağlar.  

Fakat değişliğin, işveren kesiminin yıllardan beri süren isteği çerçevesinde yapıldığını göz önüne alınırsa, kazanılmış haklarda geriye gidiş olacağında hiç şüphe yok.

Ancak, çalışan ve çalıştıran kesim orta bir yolu bulabilir. Mevcut kıdem tazminatı tutarından bir miktar taviz verilmesine karşın, kıdem tazminatı ödenmesi güvence altına alınarak, hem işveren rahatlatılabilir, hem de çalışanlar.

Çalışanın hayali elinden alınmasın 

Kıdem tazminatı çalışan işçilerin hayalidir. İşçiler çalışma hayatı boyunca, en büyük yatımlarını kıdem tazminatına endeksler. Evi olmayan kıdem tazminatını alarak ev alma hayali kurar. Kıdem tazminatını aldığında, başını sokacak bir ev alır. Borçlu işçi borçlarının tasfiyesini kıdem tazminatı alacağı tarihe kadar erteler. Kıdem tazminatı ile borçlarını ödeyerek rahat bir nefes alır. Kimide çocuklarını aldığı kıdem tazminatı ile evlendireceğinden, ya çocuklarının düğün tarihini kıdem tazminatı alacağı tarihe,  ya da emekli olacağı tarihi çocuklarının evlenme tarihine endeksler.

Sonuç olarak: kıdem tazminatı çalışanın hayalidir. Kıdem tazminatında yapılacak olumsuz bir düzenleme, çalışanın hayalini almak anlamına gelir. Ve çalışma barışı kimsenin düşünemediği derecede bozulabilir. Aman dikkat….