Yazar: Bünyamin ESEN*

E-Yaklaşım / Aralık 2023 / Sayı: 372

I- GİRİŞ

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda([1]) prim ödeme yükümlüleri için belirli şartların oluşması halinde Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK)’ya verilmesi belgelerin ibraz süresi ve primlerin son ödeme tarihinde erteleme uygulamasına yer verilmiştir.

Bu kapsamda, 5510 sayılı Kanun’un 91. maddesinin birinci fıkrası uyarınca sel, kuraklık, yer kayması, deprem gibi afetlerle ağır hastalık, ağır kaza, tutukluluk ve sabotaj gibi nedenlerle ticari veya ekonomik kayıplara uğrayan işverenler, 5510 sayılı Kanun’un 4/1-(b) bendi kapsamındaki sigortalılar ile 5510 sayılı Kanuna göre primlerini kendileri ödeyen sigortalılar, bu durumu belgelemeleri kaydıyla vakanın veya afetin meydana geldiği tarihten itibaren üç ay içinde talepte bulunmaları ve prim ödeme aczine düştüklerinin, yapılacak inceleme sonucu anlaşılması hâlinde, bu vaka veya afet tarihinden önce ödeme süresi dolmuş mevcut SGK’ya olan borçlar ile vaka veya afetin meydana geldiği tarihi takip eden üçüncü ayın sonuna kadar tahakkuk edecek SGK’ya olan borçları, vaka veya afetin meydana geldiği tarihten itibaren bir yıla kadar SGK’ca ertelenebilmektedir.

Prim ödeme süresi ve belgelerin ibraz süresinde erteleme yapılabilmesi için temel unsur, işverenlerin veya prim ödeme yükümlülerinin “prim ödeme aczine düştükleri”ne dair SGK’ca tespitin yapılabilmesidir Söz konusu tespiti ise, SGK tarafından ilgili usullerce yapılacak denetim veyahut da belgelere dayalı olarak olabilmektedir. Belgelere dayalı olarak tespitin yapılmaması halinde SGK’nın denetimle görevli Sosyal Güvenlik Denetmenlerince konuyla ilgili inceleme yapılarak rapor düzenlenmektedir.

Bu makalede öncelikle Türk Sosyal Güvenlik Hukuku’nda özel bir hal olarak prim borçlarının ertelenmesi uygulaması özetlenmiş, sonrasında ise işverenlerin prim ödeme aczinin ve mücbir sebep halinin tespitine ilişkin usul ve esaslar güncel SGK düzenlemeleri çerçevesinde açıklanmıştır.

II- “PRİM ÖDEME ACZİNE DÜŞME HALİ”NİN TESPİTİ

Prim borçlarının ertelenmesi Türk Sosyal Güvenlik Hukuku’nda belirli hallerde prim ödeme yükümlülerine uygulanabilecek bir düzenleme olarak özel olarak tanımlanmış bir haldir. Buna göre, 5510 sayılı Kanun’un 91. maddesinin birinci fıkrası uyarınca sel, kuraklık, yer kayması, deprem gibi afetlerle ağır hastalık, ağır kaza, tutukluluk ve sabotaj gibi nedenlerle ticari veya ekonomik kayıplara uğrayan işverenler, 5510 sayılı Kanun’un 4/1-(b) bendi kapsamındaki sigortalılar ile 5510 sayılı Kanuna göre primlerini kendileri ödeyen sigortalıların bu vaka veya afet tarihinden önce ödeme süresi dolmuş mevcut SGK’ya olan borçları ile vaka veya afetin meydana geldiği tarihi takip eden üçüncü ayın sonuna kadar tahakkuk edecek SGK’ya olan borçları, vaka veya afetin meydana geldiği tarihten itibaren bir yıla kadar SGK’ca ertelenebilmektedir. Ertelemenin yapılması otomatik olmayıp, ilgililerin ertelemeye esas bu durumu belgelemeleri zorunludur. Keza, erteleme hakkında yararlanabilmek için vakanın veya afetin meydana geldiği tarihten itibaren üç ay içinde SGK’ya talepte bulunulması da şarttır. Son olarak, ilgililerin “prim ödeme aczi”ne düştüklerinin SGK’ca yapılacak inceleme sonucu anlaşılması da zorunludur.

Erteleme uygulaması sadece vaka veya afet tarihinden önce ödeme süresi dolmuş mevcut SGK’ya olan borçları ile vaka veya afetin meydana geldiği tarihi takip eden üçüncü ayın sonuna kadar tahakkuk edecek SGK’ya olan borçlarını kapsamaktadır. Bir örnek ile açıklayacak olursak, söz konusu bu hüküm kapsamında işyerinin 20.07.2023 tarihinde kundaklama sonucu yangına uğradığı, bunu ilgili itfaiye müdürlüğünden aldığı belge ile belgelediği ve yapılan inceleme sonucunda işverenin prim ödeme aczine düştüğünün tespit edildiği varsayıldığında, vaka veya afetin meydana geldiği tarihi takip eden üçüncü ayın sonuna kadar (31.10.2023) tahakkuk edecek SGK’ya olan borçlar kapsama girecek olup; 2023/Haziran, Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarına ilişkin borçlar erteleme kapsamına dahil edilmiş olacaktır.

Ertelenen sürede vaka veya afet tarihinden önce ödeme süresi dolmuş mevcut SGK’ya olan borçlar için gecikme cezası ve gecikme zammı farkı uygulanmayacaktır. Keza, ertelenen sürenin sonuna kadar ödenen primler içinde hiçbir şekilde gecikme cezası ve gecikme zammı uygulanmayacaktır.

5510 sayılı Kanunda düzenlenmiş bu erteleme hükmünün uygulanması, SGK tarafından çıkartılmış olan 2020/20 sayılı İşveren İşlemleri Genelgesi’nin([2]) Besinci Kısmında, “Afet ve Diğer Mücbir Sebep Hallerinde Belgelerin ve Beyannamelerin Verilme Süresi ve Primlerin Ertelenmesine İlişkin İş ve İşlemler” başlığı altında açıklanmıştır. Söz konusu “Prim ödeme aczine düşüldüğünün belgelenmesi” başlıklı maddesinde de 5510 sayılı Kanun’un 91. maddesinin birinci fıkrası hükmüne göre ilgililerin prim ödeme aczine düştüklerinin yapılacak inceleme sonucunda tespit edilmesi gerekmekte olduğu ifade edilmektedir (SGK, 2020).

Yine zikredilen genelgede “Prim Ödeme Aczine Düşüldüğünün Belgelenmesi” konusunda incelemenin, SGK’nın denetim ve kontrolle görevli memurlarından olan Sosyal Güvenlik Denetmenlerince yapılması icap etmekte olduğu belirtilmiştir. İncelemeyi yapacak SGK’nın denetim ve kontrolle görevli memurunun işyerinin ve işverenin mali, sosyal durumunu değerlendirerek düzenlenecek raporlarda ilgililerin “prim ödeme aczine düştüklerini” veya aksi tespit edilmiş ise aksinin belirtilmesi gerekmektedir.

İşverenlerin süresinde Sosyal Güvenlik Kurumu’na gerekli belge ve bilgilerle başvurmalarına karsın SGK’nın denetim ve kontrolle görevli memurları tarafından düzenlenen raporlarda prim ödeme aczine düşmediklerinin belirtilmesi halinde belgelerin verilme süresi ve primlerin ertelenmesi söz konusu olmayacaktır (SGK, 2020).

Öte yandan, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile Hazine ve Maliye Bakanlığı’nca müştereken belirlene…