Yazar: Yasin KULAKSIZ*

E-Yaklaşım / Aralık 2023 / Sayı: 372

I- GİRİŞ

Sigortalıların kendi istek ve arzusu dışında, sigortalılık sürelerinin kesilmesi halinde, kesilen bu sürelerin primlerinin ödenerek sigortalılık sürelerinden saydırılmasına hizmet borçlanması denir. Hizmet borçlanması, çalışılamayan sürelerdeki günlerin satın alınması anlamına gelir. Hizmet borçlanmasını sigortalının yanı sıra hak sahibi de yapabilir. Diğer bir anlatımla sigortalı ya da hak sahibi primi ödenmemiş geçmişteki bazı sureleri ödeyerek (bir nevi satın alarak) bu günleri hizmetten saydırabilmektedir. 

Bu çalışmada, hizmet borçlanması yapılması halinde ödenen tutarın gelir vergisi matrahından indirim konusu yapılıp yapılmayacağı sorusuna açıklık getirilecektir.

II- HİZMET BORÇLANMASI

Bilindiği üzere 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda zikredilen zorunlu sigortalılık, fiilen çalışma olgusuna dayanmaktadır. Bu Kanun bakımından sigortalı sayılanlardan, sosyal sigorta sisteminin gerektirdiği her türlü finansmanı sağlamak amacıyla Kanun’da belirtilen oranlarda sigorta primi alınmakta ve bu şekilde prim ödenerek çalışılan süreler sigortalının hizmetine dahil edilmektedir. Ancak bazı durumlarda, fiilen çalışılmadan geçen süreler de çalışılmış gibi kabul edilerek sonradan primi ödenmek suretiyle bu sürelerin sigortalılık hizmetinden sayılmasına olanak sağlanmıştır. Sosyal güvenlik uygulamalarında bu durum hizmet borçlanması olarak ifade edilmektedir. Hizmet borçlanmaları, yurt içi ve yurt dışında geçen sürelerin borçlanılarak sosyal güvenlik bakımından değerlendirilmesi açısından iki ana grupta toplanmaktadır. Bunlardan 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, sürekli nitelikte 11 borçlanma türüne yer vermiştir. 3201 sayılı Kanun’da düzenlenen yurtdışı borçlanması ve 5510 sayılı Kanun’un Geçici 17. maddesinde düzenlenen, durdurulan 4/B (Bağ-Kur) sigortalılığının canlandırılması (ihya) uygulamasını da dikkate aldığımızda sosyal sigortalarda 13 farklı borçlanma türü bulunmaktadır.

Hizmet borçlanması ile borçlanılan süreler kişinin toplam hizmetine eklenmekte, borçlanma eğer sigortalılık başlangıcından önceki süreye ilişkin (ör: askerlik, avukatlık stajı) ise sigortalılık başlangıç tarihinin geriye gitmesini sağlamakta ve böylelikle emeklilikte tabi olunan şartları değiştirebilmektedir. Hangi sürelerin borçlanılabileceği 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 41. maddesinde ve diğer ilgili mevzuatta sayılmıştır. Bu kapsama girmeyen süreler için hizmet borçlanması söz konusu değildir. Buna göre;

. Kanunları gereği verilen ücretsiz doğum ya da analık izni süreleri ile 4/a kapsamındaki sigortalı kadının analık borçlanması,

. Er veya erbaş olarak silah altında geçen süreleri,

. 4. maddenin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında olanların, personel mevzuatına göre aylıksız izin süreleri (memur ve diğer kamu görevlileri için),

. Sigortalı olmaksızın doktora öğrenimi veya tıpta uzmanlık için yurt içinde veya yurt dışında geçirdikleri normal doktora veya uzmanlık öğrenim süreleri,

. Sigortalı olmaksızın avukatlık stajını yapanların normal staj süreleri,

. Sigortalı iken herhangi bir suçtan tutuklanan veya gözaltına alınanlardan bu suçtan dolayı beraat edenlerin tutuklulukta veya gözaltında geçen süreleri.

. Kanuni grev ve lokavtta geçen süreler,

. Hekimlerin fahri asistanlıkta geçen süreleri,

. Seçim Kanunları gereğince görevlerinden istifa edenlerin, istifa ettikleri tarih ile seçimin yapıldığı tarihi takip eden ay başına kadar açıkta geçirdikleri süreleri,

. 4857 sayılı Kanuna göre kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan sigortalıların, kısmi süreli çalıştıkları aylara ait eksik süreleri,

. Yurt dışında geçen hizmet süreleri,

. 5 yılı aşan borç nedeni ile durdurulan 5510 sayılı Kanunun 4/1-b sigortalılık sürelerinin aktif hale getirecek borçlanma süresi,

. Uzman ve usta öğretici olarak çalışanların eksik günlerinin süreleri,

borçlanılabilir.

Hizmet borçlanması yapmak isteyen sigortalı borçlandığı süreler için Sosyal Güvenlik Kurumu’na ödeme yapmalıdır. Yurt dışı borçlanması günlük brüt asgari ücretin % 45’i iken diğer borçlanma türlerinde bu oran % 32 olarak uygulanmaktadır. 2023 yılı ikinci dönem günlük brüt asgari ücret tutarı olan 447,15 ₺ üzerinden hesaplama yapınca yurt dışı borçlanmaları için minimum 201,22 ₺, diğer borçlanmalar için ise 143,09 ₺ ödeme yapılması gerekmektedir. Günlük maksimum borçlanma tutarı ise minimum tutarların 7,5 katı alınarak hesaplanır. 

III- HİZMET BORÇLANMASININ GELİR VERGİSİ MATRAHINDAN İNDİRİMİ

193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 61. maddesinde ücretin tarifi yapılmış olup, 63. maddesinin birinci fıkrasının (2) numaralı bendi ile kanunla kurulan emekli sandıkları ile 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nun Geçici 20. maddesinde belirtilen sandıklara ödenen aidat ve primlerin ücretin safi değerinin tespitinde indirim konusu yapılacağı hükme bağlanmıştır.   

Konuyla ilgili olarak yayımlanan 111 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliğinin “Emekli Sandığı Ve Sosyal Sigorta Kurumlarına Ödenen Borçlanma Aidat ve Primleri” başlıklı bölümünde;

“Belli şartları taşıyan kimselerin sosyal güvenliklerini sağlamak amacıyla, Kanunla kurulan ve tüzel kişiliği haiz Emekli Sandıkları ve Sosyal Sigorta Kurumlarına, ödenen paralara aidat ve prim denilmekte ve bunlar 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 63. maddesindeki şartlarla, ücretin gerçek safi tutarının hesabında, gider olarak indirilmektedir.