Yazar: Ufuk ÜNLÜ*

E-Yaklaşım / Temmuz 2023 / Sayı: 367

I- GİRİŞ

6102 sayılı Kanun’un 102. maddesi uyarınca ticari mümessil, ticari vekil, satış memuru veya işletmenin çalışanı gibi işletmeye bağlı bir hukuki konuma sahip olmaksızın, bir sözleşmeye dayanarak, belirli bir yer veya bölge içinde sürekli olarak ticari bir işletmeyi ilgilendiren sözleşmelerde aracılık etmeyi veya bunları o tacir adına yapmayı meslek edinen kimseye acente denir. Acentelere sağlanan denkleştirme talebinin amacı, acentelik sözleşmesinin feshi nedeniyle, acentenin belirli bir süre pazarda faaliyette bulunacağına güvenerek yapmış olduğu reklam ve tanıtım faaliyetleri ile Pazar ve müşteri portföyü oluşturan bu anlamda sözleşmesinin feshedilmesinden sonra dahi müvekkil firmanın yarar sağlamasına vesile olması nedeniyle belli oranda tazminata hak kazanması suretiyle hakkaniyetin sağlanması düşüncesidir.

6102 sayılı Kanun ile ilk defa kanuni düzenlemeye kavuşan denkleştirme talebinin, düzenlenme amacı, kanun metninde yer alan ifadelere yönelik açıklamalar ve düzenlemenin hukuki yapısı çalışmamız içerisinde açıklanacak ve tartışılacaktır.

II- DENKLEŞTİRME TALEBİNİN KANUNİ DÜZENLEMESİ

Denkleştirme talebini ifade etmek üzere, doktrinde, “denkleştirme tazminatı”, “denkleştirme istemi”, “müşteri tazminatı”, “portföy tazminatı”, “portföy akçesi”, “portföy hakkı”, “komisyon akçesi talep etme hakkı”, “sözleşme sonu akçesi” veya “sözleşme sonu tazminatı” gibi birçok terim kullanılmaktadır([1]).

6102 sayılı Kanun’un 122. maddesinde yer alan denkleştirme talebi hükmünün birinci fıkrası uyarınca, “Sözleşme ilişkisinin sona ermesinden sonra;

a) Müvekkil, acentenin bulduğu yeni müşteriler sayesinde, sözleşme ilişkisinin sona ermesinden sonra da önemli menfaatler elde ediyorsa,

b) Acente, sözleşme ilişkisinin sona ermesinin sonucu olarak, onun tarafından işletmeye kazandırılmış müşterilerle yapılmış veya kısa bir süre içinde yapılacak olan işler dolayısıyla sözleşme ilişkisi devam etmiş olsaydı elde edeceği ücret isteme hakkını kaybediyorsa ve

c) Somut olayın özellik ve şartları değerlendirildiğinde, ödenmesi hakkaniyete uygun düşüyorsa,

Acente müvekkilden uygun bir tazminat isteyebilir.”

Madde gerekçesine göre bu hükümde talebe hak kazanabilmenin şartları birbirine eklenir tarzda belirtmektedir. Bu noktada (a) bendi, acentenin sağladığı, yani işletmeye bağladığı “yeni” müşterilerin, denkleştirme talebine hak kazanmanın şartı olduğunu ve bunların acente sözleşmesinin sona ermesinden sonra da işletmeye “önemli” çıkarlar sağlamakta devam etmelerinin de gerektiğini hükme bağlamaktadır. (b) bendinde yer alan (ikinci) şart işletmeye acente tarafından yeni müşteri kazandırılmış olması ve sözleşme…