Yazar: Cebrail CENGİZ*

E-Yaklaşım / Şubat 2023 / Sayı: 362

I- GİRİŞ

Uluslararası vergilendirmede yaşanan sorunların çözümü uluslararası düzeyde işbirliği gerektirmektedir. Bu sebeple ülkeler ve uluslararası örgütler bir araya gelerek vergilendirme sorunlarını çözmeye çalışmakta ve bu amaçla yeni teşekküller oluşturmaktadır. OECD tarafından teşkilatlandırılan Global Forum (The Global Forum on Transparency and Exchange of Information for Tax Purposes) ve Uluslararası Para Fonu (IMF), Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD), Birleşmiş Milletler (UN) ve Dünya Bankası Grubu’nun (WBG) birlikte teşekkül ettirdikleri Vergi İşbirliği Platformu (The Platform for Collaboration on Tax-PCT), vergisel amaçlarla bilgi değişimi ve şeffaflık standartları oluşturarak ve üyelerinin bu standartlara uyumunu sağlamak amacıyla çalışmalar yürütmektedir. Çalışmamızda Şeffaflık ve Bilgi Değişimi Standartları çerçevesinde Global Forum ve Vergi İşbirliği Platformu’nun bu amaçla yaptıkları çalışmalara değinilmiş ve uluslararası vergilendirme sorunlarının çözümü açısından etkileri değerlendirilmiştir.

Küreselleşme ile birlikte büyüyen şirketler, karmaşıklaşan ortaklık yapıları ve hızlanan mobilite mükelleflere vergi konusunda planlama olanağı kazandırmış, karı ve finansal varlıklarını farklı ülkeler arasında transfer etme imkânı sağlayarak daha az vergi ödemelerini mümkün kılmıştır. Bazı yönetimlerin sıcak para ve yatırımları kendi ülkelerine çekmek amacıyla yaptıkları vergi indirimleri, mükelleflere ait verileri paylaşmama gibi tutumları da mükelleflerin karlarını gizlemelerini kolaylaştırmıştır. Ülkeler arasındaki bu rekabet neticesinde de daha az gelişmiş ülkeler aleyhine vergi/gelir dağılımı bozulmuş ve ülkeler arasındaki gelir adaletsizliğinin boyutu artmıştır. Ülkeler ve uluslararası organizasyonlar; Uluslararası Para Fonu (IMF), Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD), Birleşmiş Milletler (UN) ve Dünya Bankası Grubu’nun (WBG) öncülüğünde bu sorunlara çözüm arayışına girmişlerdir.

II- ULUSLARARASI VERGİLENDİRME SORUNLARI

Globalleşmenin her geçen gün daha da hızlanması ve bununla birlikte dijitalleşmenin hayatımıza girmesi neticesinde sınırlar azalmış, insan hareketliliği artmış iş yapma ve yaşam biçimlerimiz değişmiştir. Değişim ve dönüşüm hayatın her alanını etkilediği gibi vergi konusu da bu durumdan nasibini almış ve vergi otoriteleri vergilendirme süreçlerinin yürütülmesinde bazı sorunlarla karşılaşmıştır. Vergi Mükellefleri bazen hiçbir fiziki mevcudiyet olmaksızın çok sayıda ülkede faaliyet gösterebilir hale gelmiştir. Bunun yanında şirketler daha hızlı büyümeye başlamış mukim olunan ülkeler dışında da ortaklıklar edinmişlerdir. Günün sonunda karmaşıklaşan ortaklık yapıları, küreselleşen iş kolları ve şirketler, daha büyük ve karmaşık yapıya kavuşmuş ve neticede oluşan yetki boşlukları, vergi kanunlarının değişime hızlı adapte olamaması gibi unsurlar neticesinde vergilendirmede sorunlar yaşanmaya başlanmıştır. Uluslararası vergilendirmede yaşanan sorunları 4 başlık altında toplayabiliriz.

A- ULUSLARARASI ÇİFTE VERGİLENDİRME SORUNU

Çifte vergilendirme genel itibariyle aynı vergi matrahının birden fazla kez vergilendirilmesi anlamına gelmektedir([1]). Çifte vergilendirmenin başlıca unsurları aşağıdaki gibi sıralanabilir: ([2]<...