Muhasebe Mesleğinin Dünü Bugünü ve Geleceği

Yazar: Nuri DEĞER*

Yaklaşım / Mart 2022 / Sayı: 351

I- GİRİŞ

TÜRMOB tarafından 19 Ocak 2022 tarihinde düzenlenen 21. Muhasebe Kongresine katıldım.

Kongre Webinar ortamında, TÜRMOB yetkililerinin açılış konuşmaları ile çalışmalarına başlamış, daha sonra söz alan üniversite ve özel kuruluş temsilcileri ile uzman kişilerin görüşlerini açıklamakla sürdürülmüştür.

Kongrede doğal olarak herhangi bir karar alınmamakla birlikte, katılımcılar tarafından ifade edilen ve meslek mensuplarına yararlı olacağını düşündüğüm konularda aldığım notları ve Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından dijitalleşme konusunda öngördüğü uygulamaları aşağıda belirtilmiştir.

II- MUHASEBE KONGRELERİNİN TARİHÇESİ

Türkiye’de muhasebe kongresi, ilk defa 1950 yılında Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesinde düzenlenmiştir. Arada geçen süre içerisinde, muhasebe kongreleri bazen üniversiteler ve bazen de TÜRMOB tarafından genellikle Uluslararası Muhasebeciler Federasyonu “İFAC”ın genel kurul tarihleri göz önünde bulundurularak 3 yılda bir düzenlenmiştir.

III- MUHASEBE MESLEĞİNİN GELİŞİMİ

Kongrede özellikle muhasebe mesleğinin dünü, bugünü ve geleceği üzerinde durulmuş ve bu konularda temsilciler tarafından ifade edilen görüşler aşağıda belirtilmiştir.

Çok uzun bir geçmişi olan muhasebe mesleği, tarihi süreç içerisinde öncelikle kayıt muhasebesi şeklinde uygulanmaya başlamış, daha sonra raporlama ve denetim şeklinde gelişmiştir.

Türkiye’de halen daha ziyade vergi esaslı olarak zorunlu olarak tutulan muhasebe, zamanla çağın ihtiyaç ve değişimlerine parelel bir şekilde, ilkeleri ve uygulama alanı gelişmiş ve gelişmeye devam edecektir.

IV- MUHASEBE MESLEĞİNİN GELECEĞİ

Günümüzde gelinen noktada artık bundan böyle muhasebe sadece vergi uygulamaları için tutulmayacaktır. Her ne kadar bu yaklaşım terk edilmeyecek ise de, başka amaçlara da hizmet edecektir.

Muhasebenin gelecekte yeşil muhasebe, globalleşme ve teknolojik muhasebe şeklinde gelişeceği ifade edilmiştir.

A- YEŞİL MUHASEBE

Yeşil muhasebe çevrenin korunması amacıyla temiz bir çevre için tutulacaktır. Buna çevre muhasebesi de denilebilir. Çevre kirliliğine önem verilmeden yapılan yatırımların, insanlığa maliyeti çok büyük olmuştur. Gerekli tedbirler alınmazsa bu yük daha da ağırlaşacaktır.

Avrupa Birliği tarafından çimento, demir çelik ve gübreden imal edilen ürünlerin ithalatına ek vergiler getirme hazırlığını yapılmaktadır.

Yatırımların imalat sırasında; tükettiği su miktarı, karbon salımı, ortaya çıkardığı atikler ve benzeri konuların muhasebesi tutulacaktır.

İlerde çevreye gerekli özen göstermeyen yatırımlara müsaade edilmeyecek, yatırım teşvik belgeleri alınamayacak, ihracat ve ithalat işlemleri gerçekleştirilmeyecektir.

Temiz bir çevrenin korunması esas itibariyle muhasebenin konusu olmamakla birlikte, uygulamasında muhasebeye büyük bir rol düşmektedir.

B- GLOBALLEŞME

Uluslararası ticari, sınai ve mali ilişkilerin giderek geliştiği bir dünyada yaşıyoruz. Bu durum kaçınılmaz olup, faydalı olduğu da aşikardır.

Türk Hava Yolları temsilcisi, 46 ülkede vergi beyannamelerini verdiğini ifade etmiştir. Bu durumun zorlukları ortadadır.

Bu nedenle ülkelerin dış ticaret rejimlerini ve vergi sistemlerini yakınlaştırmasında fayda vardır. İlerde bu konularda önemli çalışmaların yapılacağı ümit edilmektedir.

C- TEKNOLOJİK MUHASEBE

Tüm faaliyet dallarında olduğu gibi, muhasebe uygulamalarında da daha çok teknolojik cihazlar kullanılmakta ve bilişim programları uygulanmaktadır.

Gelecekte muhasebe işlemlerinde nano teknoloji ve yapay zeka programlarının uygulanacağı tahmin edilmektedir.

V- HAZİNE VE MALİYE BAKANLIĞI TARAFINDAN ELEKTRONİK ORTAMDA VERİLECEK VERGİ BEYANNAMELERİ İLE DÜZENLENECEK BELGELER KONUSUNDA YAPILAN DÜZENLEMELER

Vergi İşlemlerinde dijital dönüşüm, Maliye Bakanlığı tarafından 30.09.2004 tarih ve 25599 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 340 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu (VUK) Genel Tebliği ile bir kısım vergi beyannamelerinin elektronik ortamda verilmesi zorunluluğunun getirilmesi ile uygulama alanına girmiştir. Böylece bazı vergi beyannamelerin elektronik ortamda gönderilmesi uygulanmasına 01 Ekim 2004 tarihinden itibaren başlanılmıştır

Daha sonra 346, 351, 357, 367, 368, 373, 376, 379, 385, 424, 486, 494, 499, 507, 509, 511, 514, 515, 523, 526, 532, 535 Sıra No.lu VUK Genel Tebliğleri ve 15 ve 29 No.lu VUK Sirkülerinde, elektronik ortamda verilecek vergi beyannameleri ile düzenlenecek belgeler, kapsama alınan mükellefler ile uygulamaya ilişkin usul ve esaslar açıklanmıştır.

Yukarda sözü edilen çok sayıdaki VUK Genel Tebliğleri ile getirilen düzenlemelerin tamamını ele almak bu çalışmanın amacını aştığından, biz sadece elektronik ortamda verilmesi zorunlu olan vergi beyannameleri ile belgeleri hakkında çok kısa bazı açıklamaları yapmakla yetineceğiz.

A- YUKARDA SÖZÜ EDİLEN VUK GENEL TEBLİĞLERİ YAPILAN DÜZENLEMELER

Vergi uygulamalarında dijital dönüşüme ilişkin ilk Tebliğ olan 340 Sıra No.lu VUK Genel Tebliği’nin I- AMAÇ bölümünde;

“Bu Tebliğle getirilen elektronik beyanname düzenlemesinin amacı, mükelleflerin vergilendirmeye ilişkin ödevlerini yerine getirmede, gelişen bilgi işlem teknolojilerinden yararlanmak, vergi beyannameleri ile bildirim ve eklerinin kolay, hızlı, ekonomik ve güvenilir bir şekilde idareye intikalini sağlamak, vergi beyannamelerinin doldurulmasındaki hataları en aza indirerek mükellef mağduriyetini önlemek, vergi dairesinin beyanname kabul, tarh, tahakkuk ve tahsilat işlemlerini azaltarak iş ve işlemlerini kolaylaştırmak ve diğer alanlarda mükellefe daha iyi hizmet vermesini sağlamaktır.” açıklamalarına yer verilmiştir.

509 sayılı VUK Genel Tebliği ile bilişim teknolojilerinde yaşanan gelişmelerin, yüksek sayıda yasal defter, belge ve kayıt ile ilgili süreçleri kâğıt ortamında yürütmek zorunda olan mükelleflere yönelik, gelişen teknolojiye uygun yeni usul ve esasların belirlenmesini zorunlu kıldığı ifade edilmiştir.

GİB; kâğıt defter ve belge kullanımından kaynaklanan maliyetleri (kâğıt, tasdik, baskı, arşivleme, iletim, muhafaza, ibraz, muhasebe entegrasyonu ve benzeri) azaltma, belgelerde standart formatı oluşturma, düzenlenen belgenin tarafları (düzenleyen ve alıcı) arasında güvenli, zaman ve maliyet tasarrufu sağlayan bir sistem oluşturma, amacıyla, yasal mali belgelerin elektronik ortamda elektronik belge olarak oluşturulmasına, düzenlenmesine, iletilmesine, muhafazasına ve ibrazına ilişkin usul ve esasları içeren tebliğler yayımlamıştır.

19 Ekim 2019 tarihli Resmi Gazete’de 509 Sıra No.lu VUK Tebliği ile elektronik belge uygulamalarında bütünlüğün sağlanması amacıyla VUK uyarınca düzenlenmesi zorunlu olan belgelerin elektronik ortamda düzenlenmesine yönelik olarak daha önce yayımlanan tebliğlerin gözden geçirilmek suretiyle yeniden düzenlenmiştir.

509 sayılı VUK Genel Tebliği ile elektronik ortamda düzenlenebilen belgeler aşağıda belirtilmiştir. Öte yandan anılan Tebliğde; belgelerin uygulamasına dahil olma, uygulaması, belgede bulunması gereken bilgiler, uygulamasına geçiş zorunluluğu, uygulamasına geçiş süresi ve ceza uygulaması gibi konularda ayrıntılı açıklamalara yer verilmiştir.

Diğer taraftan 535 sayılı VUK Genel Tebliğ ile 509 sayılı Tebliğde bazı değişiklikler yapılmıştır.

B- ELEKTRONİK ORTAMDA DÜZENLENEBİLEN BELGELER

a) e-Fatura,
b) e-Arşiv Fatura,
c) e-İrsaliye,
d) e-Müstahsil Makbuzu,
e) e-Serbest Meslek Makbuzu,
f) e-Gider Pusulası,
g) e-Bilet,

ğ) Elektronik Yolcu Listesi,

h) e-Adisyon,

ı) e-Sigorta Komisyon Gider belgesi,

j) e-Sigorta Poliçesi,
k) e-Döviz Alım Satım Belgesi,
l) e-Dekont.

C- ELEKTRONİK ORTAMDA DÜZENLENECEK VERGİ BEYANNAMELERİ

340 sayılı VUK Genel Tebliği ile elektronik ortamda verilecek vergi beyannameleri belirtilmiştir. Ancak zamanla bu kapsamda verilecek beyanname çeşidi artırılmıştır.

376 No.lu VUK Genel Tebliği ile

1- Ticari, zirai ve mesleki faaliyetlerinden dolayı gerçek usulde vergilendirilen Gelir Vergisi mükelleflerine hiçbir hadle sınırlı olmaksızın Yıllık Gelir Vergisi Beyannamesini ve Geçici Vergi Beyannamelerini elektronik ortamda gönderme zorunluluğu getirilmiştir.

2- Ticari, zirai ve mesleki faaliyetlerinden dolayı gerçek usulde vergilendirilen Gelir Vergisi mükellefleri ile Kurumlar Vergisi mükelleflerine hiçbir hadle sınırlı olmaksızın Muhtasar ve KDV Beyannamelerini elektronik ortamda gönderme zorunluluğu getirilmiştir.

Elektronik ortamda gönderilebilinecek vergi beyannameleri:

GİB internet vergi dairesi tarafından yayımlanan E-Beyanname Broşüründe aşağıda belirtilen beyannameler elektronik ortamda gönderilir.

Katma Değer Vergisi 1ve 2. no.lu
Katma Değer Vergisi Tevkifatı (9015) (KDV9015),
Özel Tüketim Vergisi,
Muhtasar Prim ve Hizmet Beyannamesi (MUHSGK),
Muhtasar Prim ve Hizmet Beyannamesi 2 (MUHSGK2),
Muhtasar Beyanname (GVK Geçici 67. Maddesine Göre Yapılan Tevkifatlar İçin) (MUH67),
Muhtasar Beyanname (KVK 15. ve 30. Maddesine Göre Yapılan Tevkifatlar İçin) (MUH30),
Muhtasar Beyanname (KVK 24. Maddesine Göre Yapılan Tevkifatlar İçin) (MUH24),
Muhtasar Beyanname (GVK Geçici 67. Maddesine Göre Yapılan Tevkifatlar İçin Ek 2 ve Ek 3) (MUH67EK),
Muhtasar Beyanname (GVK Geçici 70. Madde Kapsamı İçin) (MUH70),
MUHGVKSGK Beyannamesi (GVK 281 No.lu Genel Tebliğ Kapsamında Şube Bazında Bildirim) (MUHGVKSGK),
Noter Harçları Vergisi (NOTER),
MEP İştirakçileri Kurumlar Vergisi (MEPKURUM),
Banka Muameleleri Vergisi (BANKA),
Sigorta Muameleleri Vergisi (SIGORTA),
Damga Vergisi (DAMGA),
Özel İletişim Vergisi (OIV),
Şans Oyunları Vergisi (SANS),
Yıllık Gelir Vergisi (GELIR),
Kurumlar Vergisi Mükellefleri İçin Geçici Vergi (KGECICI),
Gelir Vergisi Mükellefleri İçin Geçici Vergi (GGECICI),
Kurumlar Vergisi (KURUM),
Peşin Ödenen Kurumlar Vergisi (TANAP),
BA Formu (FORMBA),
BS Formu (FORMBS),
Kaynak Kullanımını Destekleme Fonu Kesintisi (KKDF),
Araçları Muayene Yetkisi Verilen Gerçek ve Tüzel Kişilerce Ödenmesi Gereken Hazine Payına İlişkin Bildirim,
Kamu Yararını İlgilendiren Kuruluşların Harç Bildirimi,
Ticaret Sicili Harçlarına ilişkin Bildirim,
Diğer Kuruluşların Denetimi Harç Bildirim,
Elektrik Üretimi Harç Bildirimi,
Turizm Payı Beyannamesi,
Geri Kazanım Katılım Payı Beyannamesi,

VI- SONUÇ

Muhasebe mesleğinin çok uzun bir geçmişi vardır. Bugünkü anlamda daha modern devletler kurulmadan önce de muhasebe uygulamaları görülmektedir. Daha çok kayıt muhasebeciliği şeklinde gelişen muhasebe mesleği, tarihi süreç içerisinde amaçları ve uygulama alanı bakımından önemli gelişmeler göstermiştir. Başka bir deyişle uygulama alanını genişlemiş ve giderek daha da gelişeceğini tahmin ediyorum. Bu durum 21. Muhasebe Kongresinde de ifade edilmiştir.

Bugün daha ziyade vergi kanunlarının uygulanması için tutulan muhasebe, giderek bu fonksiyonu yanında, yeni fonksiyonlarda edinecektir. Muhasebe mesleğine olan ihtiyaç giderek artmaktadır.

Dinamik bir uğraş olan muhasebe mesleği artık el yordamıyla tutulan kayıtlar, düzenlenen beyannameler ve belgeler, 2004 yılından itibaren giderek artan bir şekilde elektronik ortamda düzenlenmeye başlanmıştır.

Bilişim teknolojisindeki gelişmelerin, muhasebe işlemlerine de yansıyacağı beklenilmektedir, hatta kaçınılmazdır.

___________________________
* YMM